(وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَكْبَرُوا اسْتِكْباراً)- يعنى در امتناع از گوش دادن اصرار ورزيدند، و از شنيدن سخنم و پذيرفتن دعوتم استكبار نمودند، استكبارى عجيب.

(ثُمَّ إِنِّي دَعَوْتُهُمْ جِهاراً) كلمه ثم- سپس بعديت و تاخير را مى‌رساند، و در اينجا بعديت و تاخير مرتبه‌اى را مى‌رساند، البته مرتبه از نظر كلام، و معنايش اين است كه اول به آرامى و بعدا به بانگ بلند (جهارا) دعوتشان كردم.

(ثُمَّ إِنِّي أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْراراً) اعلان و اسرار دو واژه مقابل همند، اولى به معناى اظهار، و دومى به معناى اخفاء است، و ظاهر سياق اين است كه مرجع ضمير لهم در هر دو جا يكى است. در نتيجه معناى آيه اين است كه: من آنان را، هم سرى دعوت كردم و هم علنى، يك بار علنى بار ديگر سرى، تا در دعوتم همه راههايى را كه ممكن است مؤثر باشد رفته باشم.

[اثر استغفار از گناهان در رفع مصائب و بلايا و فتح باب نعمت‌ها]

( فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً) ...(أَنْهاراً ) در اين جمله دعوت قوم را به اينكه استغفار كنيد تعليل كرده به اينكه: آخر پروردگارتان غفار است ، و غفار كه صيغه مبالغه است، معناى كثير المغفرة را مى‌دهد، و مى‌فهماند علاوه بر اينكه كثير المغفرة است، مغفرت سنت مستمرى او است.

(يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً) كلمه يرسل به خاطر اينكه جواب امر استغفار كنيد است، به جزم خوانده مى‌شود، و مراد از كلمه سماء ابر آسمان است، و كلمه مدرارا به معناى كثير الدرور است يعنى بسيار ريزنده. و معناى آيه اين است كه: اگر از خدا طلب مغفرت كنيد، ابر بسيار ريزنده و بارنده را به سويتان مى‌فرستد.

(وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ) كلمه امداد به معناى رساندن مدد به دنبال مدد ديگر است، و مدد به معناى هر چيزى است كه آدمى را در رسيدن به حاجتش كمك كند، و اموال و فرزندان نزديك‌ترين كمك‌هاى ابتدايى براى رسيدن جامعه انسانى به هدفهاى خويش است.

(وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً) جنات و انهار دو تا از اقسام مال است، ليكن از آنجايى كه از ساير اقسام مال نسبت به ضروريات زندگى بشر دخالت گسترده‌ترى دارند در آيه اختصاص به ذكر يافتند.

و اين آيات به طورى كه ملاحظه مى‌فرماييد نعمت‌هاى دنيايى را مى‌شمارد، و از نوح‌