نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 2 صفحه : 237
(وَ لَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ
الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ) كلمه (مثل) اگر با كسره ميم و سكون ثا
خوانده شود به معناى شبه (مانند) است، و اگر بفتحه ميم و فتحه ثا خوانده شود معناى
شبه (شباهت) را مىدهد، و منظور از مثل كه براى چيزى مىآورند بيانى است كه كانه
آن چيز را در نظر شنونده مجسم كرده است، كه اين چنين بيان را استعاره تمثيليه
مىگويند، مانند اينكه خداى تعالى در باره علماى يهود كه به علم خود عمل نمىكردند
مثل زده به چهارپايى كه كتاب بر آن بار كرده باشند، مىفرمايد:
(مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ
الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً)[1] و نيز از
همين باب است مثل به معناى صفت مانند آيه:(انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا
لَكَ الْأَمْثالَ)[2] چون اين در
پاسخ آن تهمتها است كه به رسول خدا ص مىزدند، و مىگفتند: او مجنون است، ساحر
است، كذاب است، و امثال اينها، پس كلمه امثال در اينجا به معناى صفت است و از
آنجايى كه در آيه مورد بحث خداى تعالى با جمله ((مَسَّتْهُمُ
الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ ...)) آن مثل را بيان كرده، لا جرم بايد گفت: كه
كلمه نامبرده معناى اول را مىدهد.
(مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ ...) بعد از آنكه
شوق مخاطب براى فهميدن تفصيل اجمالى كه جمله: ((وَ لَمَّا
يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ ...)) بر آن دلالت داشت شديد شد، با جمله مورد بحث
آن را تفصيل داد، و كلمه (باساء) به معناى شدت و سختى است كه از خارج نفس آدمى به
آدمى وارد مىشود، مانند گرفتاريهاى مالى، و جاهى، و خانوادگى، و نداشتن امنيتى كه
در زندگيش به آن نيازمند است.
و اما ضراء
عبارت است از شدتى كه به جان و تن انسان مىرسد، مانند جراحت و قتل و مرض، و كلمه
زلزله و زلزال معنايش معروف است، و اصل آن از ماده (ز- ل- ل) است، كه به معناى
لغزيدن است، و اگر اين كلمه تكرار شده، براى اين بود كه بر تكرار دلالت كند، تو
گويى زمينى كه مثلا دچار زلزله شده، لغزشهايى پشت سر هم كرده، و اين معنا، در كلمه
(صر- و صرصر)، و كلمه (صل و صلصل) و كلمه (كب و كبكب) نيز جريان دارد، و كلمه
زلزال در آيه شريفه كنايه است از اضطراب و دهشت.
(حَتَّى
يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ) ... كلمه
(يقول) به نصب لام خوانده شده و بنا بر اين قرائت جمله در معناى غايت و نتيجه
[1] مثل كسانى كه تورات برايشان بار شد سپس زير بار نرفتند مانند
حكايت الاغ است كه كتابهايى را بار دارد. سوره جمعه آيه 5