آوردم، و عمل خود را اصلاح كردم.

(فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ) يعنى چنين كسى زندگى مى‌كند به عيش راضيه، به عيشى كه خودش آن را بپسندد، پس اگر رضايت را به عيش نسبت داده از باب مجاز عقلى است.

( فِي جَنَّةٍ عالِيَةٍ) ...(الْخالِيَةِ ) يعنى او در بهشتى است كه داراى مقامى عالى است، و او در آن بهشت لذاتى دارد، كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده باشد، و نه بر قلب كسى خطور كرده باشد.

(قُطُوفُها دانِيَةٌ)- كلمه قطوف جمع قطف- به كسره قاف و سكون طاء- است، كه به معناى ميوه‌اى است كه به حد چيدن رسيده باشد، و معناى جمله اين است كه ميوه‌هاى آن بهشت به وى نزديك است، به طورى كه هر جور بخواهد مى‌تواند بچيند.

(كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِيئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخالِيَةِ)- يعنى به ايشان گفته مى‌شود:

بخوريد و بنوشيد، از همه آنچه خوردنى و نوشيدنى در بهشت است، در حالى كه گوارايتان باشد، و اين پاداش آن ايمان و عمل صالحى است كه در دنياى گذرا و ناپايدار براى امروزتان تهيه ديديد.

(وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ وَ لَمْ أَدْرِ ما حِسابِيَهْ) صاحبان اين سخن طايفه دومند، يعنى اشقياى مجرم كه نامه اعمالشان را به دست چپشان مى‌دهند، و معناى اينكه چرا نامه اعمال مجرمين را به دست چپشان مى‌دهند، در سوره اسراء گذشت، اين طايفه در قيامت آرزو مى‌كنند كه اى كاش نامه اعمال خود را نمى‌ديدند، و نمى‌فهميدند حسابشان چيست، و اين آرزويشان از اين جهت است كه مى‌بينند چه عذاب اليمى برايشان آماده شده.

(يا لَيْتَها كانَتِ الْقاضِيَةَ) مفسرين‌[1] گفته‌اند: ضمير در ليتها به موتة الاولى ى تقديرى برمى‌گردد، آن مرگ اولى كه انسان را از دنيا خارج مى‌كند[2].

و معناى آيه اين است كه: اى كاش همان مرگ اول كه ما آن را چشيديم و از دنيا خارج شديم كار ما را يكسره كرده بود، و ما را نابود مى‌ساخت و ديگر مبعوث نمى‌شديم، و در

[1] روح المعانى، ج 29، ص 49.

[2] و به عالم برزخ مى‌آورد، در مقابل مرگ دوم كه در هنگام نفخه صور رخ مى‌دهد، و برزخيان مى‌ميرند، تا در نفخه دوم زنده شده در عرصه محشر حاضر گردند- مترجم.