(نافَقُوا ) عبد اللَّه بن ابى و ياران او است. و مراد از برادران ايشان از اهل كتاب به طورى كه سياق شهادت مى‌دهد همان يهوديان بنى النضير است، براى اينكه مفاد آيات اين است كه اين كفار از اهل كتاب كه برادران منافقين بوده‌اند مردمى بوده‌اند كه امرشان دائر شده بين ماندن و جنگيدن بعد از جنگيدن قومى ديگر، و يا ترك وطن كردن و رفتن. و چنين مردمى جز همان مردم بنى النضير نمى‌توانند باشند، چون تنها آنها بودند كه بعد از بنى قينقاع چنين سرنوشتى پيدا كردند.

(لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَ لا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ)- اين آيه حكايت كلام منافقين است، و حرف لام در جمله‌(لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ) لام قسم است. و معنايش اين است كه: ما سوگند مى‌خوريم كه هر گاه مسلمانان شما را از ديارتان بيرون كنند ما نيز از ديار خود بيرون شده، همه جا با شما مى‌آييم، نه از شما جدا شويم، و نه در جدا شدن از شما سخن كسى را گوش دهيم. و اگر مسلمانان به جنگ شما آيند به ياريتان آييم.

(وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ)- در اين جمله آشكار و صريح مى‌فرمايد: منافقين به اين وعده خود وفا نخواهند كرد.

(لَئِنْ أُخْرِجُوا لا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا يَنْصُرُونَهُمْ) در جمله قبلى به طور اجمال وعده منافقين را تكذيب مى‌كرد. و در اين قسمت از آيه به طور تفصيل آن را تكذيب نموده، لام سوگند را به منظور تاكيد تكرار مى‌كند. و معنايش اين است كه: سوگند مى‌خورم، كه اگر بنى النضير از ديارشان بيرون شوند، منافقين با ايشان بيرون نخواهند رفت. و باز سوگند مى‌خورم كه اگر به جنگ مبتلا شوند ياريشان نخواهند كرد[1].

(وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ) اين جمله اشاره است به اينكه: بر فرضى كه جنگى واقع شود- كه ابدا واقع نمى‌شود و نشد- جنگى با دوام نخواهد بود، و يارى منافقين سودى به حال يهوديان نخواهد داشت، بلكه خود آنان پا به فرار خواهند گذاشت، و بدون اينكه كسى ياريشان كند همه هلاك خواهند شد.

[1] اين آيه شريفه را بايد از اخبار غيبى قرآن شمرد، براى اينكه هم در عصر نزول به صحت رسيد و منافقين با همه تاكيدى كه در حمايت خود از بنى النضير نمودند در هنگام كوچ كردن بنى النضير حمايتى از آنان نكردند و حتى يك نفر هم از ايشان با بنى النضير كوچ نكرد با اينكه بسيارى از آنان خود از قبيله بنى النضير بودند، و هم در قرون گذشته به صحت رسيده كه هيچگاه به وعده‌هاى پوچ خود وفا نكردند.

مترجم.