و با اين بيان، نادرستى اين قول روشن مى‌شود كه بعضى‌[1] گفته‌اند: آيه آل عمران در باره سابقين مقربين است، (كه در سوره واقعه در باره آنان مى‌فرمود:(وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ)) و آيه مورد بحث در باره عموم مؤمنين است. و استدلال كرده‌اند به دو دليل:

اول به اينكه: در آيه مورد بحث تنها ايمان به خدا و رسولان او ذكر شده، به خلاف آيه آل عمران كه آيات بعدش نشانه‌هاى ايمان را كه همان اعمال صالح است بيان مى‌كند.

[مراد از اينكه عرض بهشت مانند عرض آسمان و زمين است‌]

و دوم به اينكه: در آنجا بهشت موعود را به اين وصف توصيف مى‌كند كه‌(عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ) ولى در آيه مورد بحث مى‌فرمايد:(عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ) آنجا پهناى بهشت را به پهناى همه آسمانها و زمين تشبيه مى‌كند، و اينجا به پهناى يك آسمان و زمين، پس معلوم مى‌شود بهشت سابقين مقربين پهناورتر از بهشت عموم مؤمنين است.

وجه نادرستى اين استدلال همان است كه گفتيم، و توجه كرديد كه (درست مطلب به عكس است، يعنى مشمولين آيه مورد بحث از نظر رتبه و مقام بلندترند از مشمولين آيه آل عمران براى اينكه) سبقت معنايى زايد بر معناى سرعت را افاده مى‌كند، و كلمه سماء در اين آيه به معناى يك آسمان نيست، تا بگويى پس بهشت مشمولين آيه آل عمران پهناورتر از بهشت مشمولين اين آيه است، بلكه به معناى تمامى آسمانها است، چون الف و لام آن الف و لام جنس است، پس سماء در اين آيه با سماوات در آن آيه منطبق است.

و اگر در اين آيه مغفرت را جلوتر از جنت ذكر كرده به خاطر (همان وجهى است كه در جمله‌(وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ)، خاطرنشان كرديم، و گفتيم جلوتر آوردن مغفرت از رضوان براى) اين است كه زندگى در بهشت يك زندگى طيب و طاهر در عالمى طاهر است، و كسى موفق به آن مى‌شود كه قبلا آلودگى‌ها و قذارتهاى گناهانش ريخته شده باشد.

و مراد از كلمه عرض گشادى و وسعت بهشت است، نه عرض در مقابل طول و اين استعمال استعمالى شايع است، و گويا خواسته است نهايت درجه وسعت را بفهماند.

ولى بعضى‌[2] گفته‌اند: مراد از عرض همان عرض مقابل طول است و اگر تنها عرض بهشت را ذكر كرد، و نامى از طول آن نبرد براى اين بود كه اين كلمه به معناى خط كوتاهتر از دو خط امتداد است، و معلوم است كه وقتى عرض بهشت مانند عرض آسمان و زمين باشد قهرا

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 27، ص 186.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 27، ص 186.