(وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ)- در اين قسمت از آيه مغفرت قبل از رضوان آمده، براى اينكه كسى كه مى‌خواهد به رضوان خدا درآيد، بايد قبلا به وسيله مغفرت خدا شستشو و تطهير شده باشد. و نيز در اين جمله مغفرت را توصيف كرد به اينكه از ناحيه خداست، ولى عذاب را چنين توصيفى نكرد، تا به قول بعضى‌ها[1] اشاره كرده باشد به اينكه مطلوب اصلى و آن غرضى كه خلقت به خاطر آن بوده مغفرت است نه عذاب، و اين خود انسان است كه باعث عذاب مى‌شود، و با خروجش از زى بندگى و عبوديت آن را پديد مى‌آورد.

(وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ)- يعنى دنيا جز متاعى نيست كه با آن تمتع مى‌شود و از آن بهره‌مند مى‌گردند، و بهره‌مندى از آن همان فريب خوردن با آن است، البته اين فريب خوردن مخصوص كسانى است كه به دنيا دل بسته باشند.

و اين كلام يعنى جمله‌(وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ) به دو روى زندگى آخرت اشاره مى‌كند، تا شنونده بر حذر شود، و از مغفرت و رضوان كه يك روى آخرت است، و عذاب كه روى ديگرش است، مغفرت و رضوان را اختيار كند. و جمله‌(وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ) مى‌خواهد شنونده را بيدار و هوشيار كند، تا مبادا زندگى دنيا با آن غرور خاص به خود مغرورش سازد.

[اختلاف معنا و مفاد آيه:(سابِقُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ) با آيه:(وَ سارِعُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ ...)]

(سابِقُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ ...) كلمه مسابقه كه مصدر فعل امر سابقوا است به معناى غلبه‌جويى در رسيدن به هدف است، به اينكه هر يك از دو طرف مسابقه حركت خود را سريع‌تر از حركت حريفش كند، پس در معناى مسابقه چيزى زيادتر از معناى مسارعت هست، چون مسارعت تنها به معناى كوشش در سرعت دادن به حركت است، ولى مسابقه هم اين معنا را مى‌رساند و هم اين را مى‌فهماند كه سرعت دادن بايد طورى باشد كه زيادتر از سرعت حريف شود.

و بنا بر اين، جمله‌(سابِقُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ ...) تكليفى را مى‌رساند كه زايد بر تكليفى است كه آيه شريفه‌(وَ سارِعُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ)[2] افاده مى‌كند.

[1] روح المعانى، ج 27، ص 185.

[2] و بشتابيد به سوى آمرزش از پروردگارتان و بهشتى كه عرض آن آسمانها و زمين است و آماده شده براى پرهيزكاران. سوره آل عمران، آيه 133.