بدن فرو مى‌رود، و بدن از آن متالم مى‌گردد، و ريح سموم را هم از همين جهت سموم گفته‌اند[1].

(إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ) اين آيه شريفه، جمله‌(فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنا) را تعليل مى‌كند، و در آن اهل بهشت به يكديگر مى‌گويند: اينكه خداوند بر ما منت نهاد، براى اين بود كه ما در دنيا همواره او را مى‌خوانديم، و جمله‌(إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ) هم اين تعليل را تعليل مى‌كند كه مى‌گويند: و اگر همواره او را مى‌خوانديم بدين جهت بود كه او پروردگارى نيكوكار و مهربان بود.

اين آيه با دو آيه قبلش، اين معنا را مى‌فهماند كه اهل بهشت در دنيا خداى را به يكتايى مى‌خواندند، يعنى تنها او را مى‌پرستيدند و تسليم امر او بودند، و نسبت به خانواده خود دلسوز بودند و آنها را به حق نزديك و از باطل دور مى‌كردند، و همين علت شد كه خدا بر آنان منت نهد و از عذاب سموم حفظشان كند، و علت اينكه چنين مى‌كردند اين بود كه خداى تعالى نيكوكار و مهربان بود و به هر كس كه او را مى‌خواند احسان و رحم مى‌كرد.

پس آيات سه‌گانه در معناى آيات شريفه‌(إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ)[2] است چون اين آيات نيز اهل بهشت را منحصرا كسانى مى‌داند كه به خدا ايمان دارند و اعمال نيك مى‌كنند، و ديگران را به حق و به خويشتن‌دارى در انجام فرامين حق سفارش مى‌كنند.

و كلمه بر - به فتحه باء- يكى از اسماى حسناى خداى تعالى است، و از بر- به كسره باء- گرفته شده، كه به معناى احسان است. و بعضى‌[3] از مفسرين آن را به لطف تفسير كرده‌اند.

بحث روايتى [ (رواياتى در ذيل آيه:(أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ .....) در باره ملحق گشتن فرزندان مؤمنين به ايشان در قيامت)]

در كافى به سند خود از ابن بكير از امام صادق (ع) روايت كرده كه در تفسير آيه‌(وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ) فرمود: مربوط به آن‌

[1] مجمع البيان، ج 9، ص 166.

[2] قسم به عصر، كه همه انسانها در خسران و زيان هستند، مگر آنهايى كه به خدا ايمان آورده و عمل صالح انجام دهند و به درستى و راستى و پايدارى در دين، يكديگر را سفارش كنند. سوره عصر، آيات 1- 3

[3] روح المعانى، ج 27، ص 35.