كسانى را تذكر بده كه از تهديد خدا بيمناكند (45).

بيان آيات [بيان آيات آخر سوره كه پيامبر 6 را امر به صبر و تسبيح خدا مى‌كند و روز قيامت را به ياد مى‌آورد]

اين آيات خاتمه سوره است، كه در آن رسول خدا 6 را دستور مى‌دهد كه در برابر آنچه مى‌گويند و نسبتهايى كه مى‌دهند- مثلا مى‌گويند سحر و جنون و شعر است- صبر كن.

و نيز در مقابل لجبازيها و استهزايى كه نسبت به معاد و برگشتن به سوى خداى تعالى دارند، حوصله به خرج ده، و پروردگار خود را با تسبيح عبادت كن، و منتظر روز قيامت باش كه با يك صيحه آغاز مى‌شود، و كسانى را كه از خداى نديده مى‌ترسند با قرآن تذكر بده.

(فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ) اين آيه تفريع و نتيجه‌گيرى از همه مطالب گذشته است كه از آن جمله است مساله انكار معاد از ناحيه مشركين، و سخن از جزئيات معاد و استدلال بر آن، و تهديد منكرين و مكذبين نبوت خاتم الانبياء، و تهديدشان به اين كه سرنوشت همان است كه مكذبين از امت‌هاى گذشته بدان مبتلا شدند.

(وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ ...)- اين جمله رسول خدا 6 را دستور مى‌دهد كه خداى تعالى را از آنچه در باره‌اش مى‌گويند تسبيح كند و منزه بدارد، تنزيهى كه توأم با حمد او باشد. و حاصلش اين است كه مى‌خواهد تا براى او فعل جميل اثبات نموده، هر نقص و ننگى را از او دور بدارد. و تسبيح قبل از طلوع آفتاب مى‌تواند با نماز صبح منطبق شود، يعنى مى‌شود گفت مراد از آن، نماز صبح، و مراد از تسبيح قبل از غروب، نماز عصر و يا ظهر و عصر باشد.

(وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ) يعنى در پاره‌اى از شب، تسبيح گو، كه اين نيز مى‌تواند با نمازهاى مغرب و عشاء منطبق باشد.

(وَ أَدْبارَ السُّجُودِ)- كلمه ادبار جمع دبر است، و در عبارت است از منتهى اليه هر چيز، البته منتهى اليه آن و ما بعدش. و گويا مراد از آن، تسبيح بعد از همه نمازها باشد، چون سجده، در آخر هر ركعت از نماز است، و قهرا با تعقيبات نمازهاى پنجگانه منطبق‌