(ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ)
آنچه از سياق برمىآيد اين است كه اين آيه مطلبى نو و جديد را بيان مىكند، و به
منزله جوابى است از سؤالى تقديرى و فرضى. گويا كسى پرسيده است: خدايا گيرم كه قبلا
تهديد خود را ابلاغ كردهاى، آيا آن را تغيير نمىدهى، و تهديد شدگان را عفو
نمىفرمايى؟
پاسخ
داده است:(ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ)، در درگاه
من هيچ سخنى تغيير نمىكند. و منظور از قول مطلق قضاهاى حتمى است كه
خدا رانده، و خداى تعالى چنين حكم كرده كه هر كس با حال كفر بميرد داخل جهنم شود،
و قهرا و به حسب مورد با آن وعيدى كه خدا ابليس و پيروانش را تهديد به آن كرده
منطبق مىشود.
پس
روشن شد كه جمله مورد بحث استينافى است، و منظور از مبدل نشدن قول، دگرگون نشدن
قضاء حتمى است. كلمه لدى- نزد من ظرفى است متعلق به تبديل- ما از سياق
اينطور مىفهميم، ولى بعضى از مفسرين در اعراب و مفردات جمله مورد بحث چيزهايى ديگر
گفتهاند، و احتمالاتى بسيار دور از فهم دادهاند كه اگر بخواهيم آن را نقل كنيم
خواننده در فهمش دچار سردرگمى مىشود، و به همين جهت از ايرادش صرفنظر كرديم.
و
جمله(وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ)
متمم معناى جمله قبلى است، و معناى مجموع آن دو اين است كه: سخن در درگاه من دو تا
نمىشود، و هيچ قضاء رانده شده و حتمى شدهاى مبدل نمىگردد، و شما عذاب خواهيد
شد، و اين من نيستم كه در باره بندگان خود ستم نموده طبق وعيدى كه قبلا اعلام
كردم، بلكه اين خودشان هستند كه خود را بعد از اتمام حجت و در عين انكار كردن حق،
مستحق عذاب نمودند.
و
به وجهى ديگر: اين من نيستم كه بندگان خود را با عذاب مجازات مىكنم، بلكه اين
جزاى اعمالشان است، اعمالى كه قبلا كرده بودند. پس در حقيقت اين همان عمل ايشان
است كه در اين عالم به اين صورت درآمده و به خودشان برمىگردد، هم چنان كه از ظاهر
آيه(يا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا
الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)[2]
نيز همين معنا استفاده مىشود، چون مىفرمايد: اى كسانى كه كفر ورزيديد، امروز
ديگر عذر نياوريد، براى اينكه ما كه به شما كارى نكرديم، و اين عذاب كه مىبينيد
برگشت اعمال خود شما است.
[1] بطور قطع جهنم را از جنيان و انسيان پر خواهيم كرد. سوره
سجده، آيه 13.