نتيجه وصف مؤمنين در تورات همان است كه فرمود:(أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ) تا جمله‌(مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ). و وصفشان در انجيل اين است كه: ايشان مانند زرعى هستند كه در اطرافش جوانه زده باشد ...

(كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى‌ عَلى‌ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ)- شطا گياه به معناى آن جوانه‌هايى است كه از خود گياه به وجود مى‌آيد و در اطراف آن مى‌رويد، و كلمه ايزار كه مصدر ازره است، به معناى اعانت و يارى است. و كلمه استغلاظ به معناى رو به غلظت نهادن است. و كلمه سوق جمع ساق است. و كلمه زراع جمع زارع است.

و معناى آيه اين است كه: مثل مؤمنين مثل زراعت و گياهى است كه از كثرت بركت جوانه‌هايى هم در پيرامون خود رويانده باشد، و آن را كمك كند تا آن نيز قوى و غليظ شده، مستقلا روى پاى خود بايستد، بطورى كه برزگران از خوبى رشد آن به شگفت درآمده باشند.

و اين آيه به اين نكته اشاره مى‌كند كه خداى تعالى در مؤمنين بركت قرار داده، و روز بروز به عده و نيروى آنان اضافه مى‌شود. و به همين جهت دنبال اين كلام فرمود:(لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ) تا خداوند به وسيله آنان كفار را به خشم آورد.

[وعده خدا به مغفرت و اجر عظيم شامل همه كسانى كه با پيامبر 6 بودند (صحابه) نمى‌شود]

(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً)- ضمير منهم به الذين معه برمى‌گردد. و كلمه من به طورى كه از ظاهر چنين كلامى برمى‌آيد تبعيض را مى‌رساند، و از اين كلام استفاده مى‌شود كه مغفرت و اجر عظيم در حدوث و بقائش هم مشروط به ايمان است و هم مشروط است به عمل صالح. پس اگر از كسانى كه با رسول خدا 6 بودند افرادى بوده باشند كه در باطن ايمان نداشته‌اند، و مانند منافقين ايمانشان زبانى بوده، و توانسته‌اند نفاق خود را از ديگران پنهان بدارند، (چون بعضى از منافقين معروف به نفاق بودند، و بعضى از آنها معروف به ايمان)، چنين كسانى مغفرت و اجر عظيم ندارند، هم چنان كه آيه شريفه‌(وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ)[1] از وجود چنين منافقينى خبر مى‌دهد.

و نيز اگر كسانى كه با رسول خدا 6 بودند در آغاز ايمان آوردند، ولى بعدا به شرك و كفر گرائيدند، آنان نيز مغفرت و اجر عظيم ندارند، هم چنان كه‌

[1] بعضى از اهل مدينه به سوى نفاق گرائيدند، تو ايشان را نمى‌شناسى، ما مى‌شناسيم. سوره توبه، آيه 101.