(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَ لا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ)[1].

ولى آيه مورد بحث قابل انطباق با اين آيه نيست، ليكن مى‌شود آن را با يهود كه به مشركين وعده نصرت مى‌دادند، تطبيق كرد، آنهم به زحمت و با اين توجيه كه در حقيقت يهوديان هم كه علم به صدق رسالت رسول خدا 6 داشتند مرتد از دين خود بودند، ولى از ناحيه لفظ آيه دليلى بر اين تطبيق نيست، لذا بايد بگوييم شايد قومى از منافقين بوده‌اند، نه يهود.

(فَكَيْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ) اين آيه تفريع و نتيجه‌گيرى از مطالب قبل است و معنايش چنين است: اين است وضع آنان امروز كه بعد از روشن شدن هدايت باز هر چه مى‌خواهند مى‌كنند، حال ببين در هنگامى كه ملائكه جانشان را مى‌گيرند و به صورت و پشتشان مى‌كوبند چه حالى دارند.

(ذلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ وَ كَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ) ظاهرا مراد از(ما أَسْخَطَ اللَّهَ)، هواهاى نفس و تسويلات شيطان است كه گناهان كشنده را در پى دارد، هم چنان كه فرموده:(وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ) و نيز فرموده:(الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى‌ لَهُمْ).

كلمه سخط و رضا نام دو صفت از صفات فعلى خدا است. و مراد از اولى، عقاب و از دومى، ثواب او است.

و اشاره ذلك به مطالب در آيه قبل است كه از عذاب ملائكه در هنگام گرفتن جان آنان سخن مى‌گفت. مى‌فرمايد: سبب عقاب آنان اين است كه اعمالشان به خاطر پيروى از آنچه كه مايه خشم خدا است، و به خاطر كراهتشان از خشنودى خدا، حبط مى‌شود و چون ديگر عمل صالحى برايشان نمانده قهرا با عذاب خدا بد بخت و شقى مى‌شوند.

(أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ) راغب مى‌گويد: كلمه ضغن به كسره و به ضمه ضاد به معناى كينه شديد است، كه جمعش اضغان مى‌آيد[2]. و مراد از جمله‌(الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ) اشخاص ضعيف‌

[1] هيچ مى‌بينى كه منافقين به برادران كافر خود از اهل كتاب مى‌گويند: اگر شما را بيرون كنند ما هم با شما بيرون خواهيم شد، و ابدا احدى را در باره شما اطاعت نمى‌كنيم، حتى اگر با شما بجنگند ما هم با شما عليه ايشان مى‌جنگيم، و شما را يارى مى‌كنيم. سوره حشر، آيه 11.

[2] مفردات راغب، ماده ضغن .