را نيكوكار به پدر و مادرش سازد، و ذريه‌اش را براى او چنان كند كه او را براى پدر و مادرش كرده بود. در تفسير آيه 144 از سوره آل عمران و آيه 17 از سوره اعراف گفتيم كه شكر نعمت خدا به معناى حقيقيش اين است كه بنده خدا خالص براى خدا باشد، پس برگشت معناى دعا به درخواست خلوص نيت و صلاح عمل است.

(إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ)- يعنى من به سوى تو برگشتم و از كسانى هستم كه امور را تسليم تو نمودند، به طورى كه تو هيچ اراده‌اى نكردى مگر آنكه آنان نيز همان را خواستند، بلكه جز آنچه تو مى‌خواهى نمى‌خواهند. اين جمله در مقام بيان علت مطالبى است كه در دعا بوده. اين آيه از آنجا كه دعا را نقل مى‌كند، و آن را رد ننموده، بلكه با وعده قبولى آن را تاييد مى‌كند و مى‌فرمايد:(أُولئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ ...)، اين نكته را روشن مى‌سازد كه وقتى توبه و تسليم خدا شدن در كسى جمع شد، دنبالش خداوند آنچه را كه باعث خلوص وى مى‌شود به دل او الهام مى‌كند، و در نتيجه هم ذاتا از مخلصين- به فتحه لام- مى‌شود، و هم عملا از مخلصين- به كسره لام-.

اما اينكه توبه و تسليم مؤثر در اخلاص ذات است، در همين نزديكيها بدان اشاره كرديم. و اما تاثير آن در اخلاص عمل براى اينكه عمل به خاطر قبول خدا صالح نمى‌شود، و به سوى او بالا نمى‌رود، مگر وقتى كه خالص براى او باشد، هم چنان كه فرمود:(أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ)[1].

[توضيحى در باره قبول بهترين عمل، در مقابل در گذشتن از سيئات‌]

(أُولئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ. عَنْ سَيِّئاتِهِمْ فِي أَصْحابِ الْجَنَّةِ ...) كلمه نتقبل متكلم مع الغير از مضارع باب تفعل است، و تقبل همان معناى قبول را دارد، اما از آن بليغ‌تر است. و مراد از(أَحْسَنَ ما عَمِلُوا) اطاعتهاى واجب و مستحبّ است، چون اين طاعات است كه پذيرفته مى‌شود، اما مباحات هر چند هم داراى حسن باشد تقبل نمى‌پذيرد- صاحب مجمع البيان‌[2] چنين گفته، و تفسير خوبى است. مؤيد آن اين است كه تقبل بهترين عمل را در مقابل بخشودگى گناهان قرار داده، پس كانه گفته شده اعمال انسان دو جور است، يا طاعات است، يعنى واجبات و مستحبات، كه بهترين اعمال او است كه ما آن را قبول مى‌كنيم، و يا گناهان است كه از آن درمى‌گذريم، و اما آن اعمالى كه طاعت و

[1] آگاه باش كه دين خالص از آن خداست. سوره زمر، آيه 3.

[2] مجمع البيان، ج 9، ص 87.