سير و تفكر در خلقت آنها خداى سبحان را مى‌شناسند، و به وحدانيت و بى شريك بودن او در ربوبيت و الوهيت پى مى‌برند.

(وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ ...) اين قبيل آيات جزو آياتى است كه بين زمين و آسمان قرار دارند، آسمانها خود آيتى هستند، زمين هم خود آيتى است، و اختلاف شب و روز آيتى است بين زمين و آسمان و منظور از اختلاف شب و روز، اختلاف آن دو از نظر كوتاهى و بلندى است. اختلاف منظم كه از آغاز خلقتش تا كنون دگرگونى نيافته، و بطور هماهنگ فصول چهارگانه بهار و تابستان و پاييز و زمستان را پديد آورده و اين چهار فصل در هر ناحيه از نواحى زمين به هر صورتى كه بوده اكنون نيز به همان صورت است، و از اين به بعد نيز به همين منوال مكرر مى‌شود. اختلافى كه به آن وسيله خداى سبحان رزق اهل زمين را تدبير نموده، به ترتيبى صالح رشدشان مى‌دهد، هم چنان كه خودش فرموده:(وَ قَدَّرَ فِيها أَقْواتَها فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلِينَ)[1].

(وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها)- مراد از رزقى كه خداى تعالى از آسمان نازل مى‌كند، باران است. و اگر باران را رزق ناميده، از باب ناميدن سبب به اسم مسبب است، و اين گونه نامگذاريها مجازى و شايع است. و نيز ممكن است بدين جهت باشد كه باران نيز رزق است، چون همه آب‌هاى زمين از باران است. و منظور از كلمه سماء بالاى سر و يا ابر است، چون ابر را هم مجازا آسمان مى‌گويند. و منظور از احياء زمين بعد از مردنش زنده كردن گياهان و درختانى است كه در زمستان مى‌ميرند. و تعبير از آن به زنده كردن بعد از موت، خالى از اشاره به مساله معاد نيست‌[2].

(وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ)- يعنى گرداندن بادها از اين سو به آن سو، و فرستادنش از سويى به سويى ديگر، كه در همين گرداندن بادها فوايد عمومى بسيارى نهفته است، و از همه فوائدش عمومى‌تر حركت دادن ابرها است به نقاط مختلف جهان. و يكى ديگر تلقيح گياهان، و دفع عفونت‌ها، و بوهاى بد است.

(آياتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ)- يعنى در آنچه گفته شد آياتى است براى مردمى كه تعقل مى‌كنند، يعنى با عقلى كه خدا در آنان به وديعت سپرده بين حق و باطل و خوب و بد تمييز

[1] و در زمين در چهار فصل قوت اهل زمين را تامين كرده است، و روزى‌طلبان را يكسان در كسب روزى خود گردانيد. سوره حم سجده، آيه 10.

[2] هم چنان كه در آيه پنجم از سوره حج نيز زنده كردن مردگان در قيامت را به زنده كردن گياهان تشبيه كرده است، بدانجا مراجعه شود.- مترجم.