بيان آيات‌

در اين آيات دوباره به مساله توحيد برگشته، آيت‌هايى ديگر كه دلالت بر توحيد مى‌كند برمى‌شمارد، و در ضمن به داستان كتاب منتقل شده، در باره حقانيت آن، و اينكه از ناحيه خدا نازل شده، سخن گفته است، و چون در فصل قبلى رشته كلام به مساله نبوت و كتاب كشيده شده بود، و فرموده بود:(إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً) و نيز در باره كتاب فرموده بود:(جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْكِتابِ الْمُنِيرِ) جا داشت كه متعرض آثار و خصوصيات كتاب بشود، و لذا فرمود:

[توضيح دلالت اختلاف الوان ثمرات و ... بر توحيد]

(أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها ...) اين آيه حجت ديگرى است بر مساله توحيد، به اين بيان كه خداى سبحان آب را بوسيله بارانها از آسمان نازل مى‌كند و اين خود قوى‌ترين عامل براى روييدن نباتات و ميوه‌هاست، و اگر بيرون آمدن ميوه‌ها از مقتضاى همين آمدن باران بود، بايد همه ميوه‌ها به يك رنگ باشند، چون آب باران يكى است، و حال اينكه مى‌بينيم الوان مختلفى دارند، پس همين اختلاف الوان دلالت مى‌كند بر اينكه تدبير الهى دست اندر كار اين رنگ‌آميزى است.

و اما اينكه گفته‌اند: اين رنگ‌آميزيها منوط به اختلاف عواملى است كه در آنها مؤثر است، و از آن جمله اختلاف عناصر موجود در آنهاست، كه از نظر نوع و مقدار و تركيب مختلف هستند حرف صحيحى نيست، براى اينكه ما سؤال خود را از اين كه اين رنگهاى مختلف از كجا آمد، برداشته، و به اينجا منتقل مى‌كنيم كه اين اختلاف عوامل از كجا آمد، با اينكه تمامى اين عوامل منتهى مى‌شود به عامل ماده، كه در همه هست. پس اختلاف عناصرى كه موجودات از آنها تركيب مى‌شوند، خود دليل بر اين است كه عامل ديگرى ما وراى ماده هست كه ماده را به سوى صورت‌هاى گوناگون سوق مى‌دهد.

و ظاهرا مراد از اختلاف الوان ميوه‌ها، اختلاف خود الوان است، ولى لازمه‌اش اختلافهاى ديگرى از جهت طعم و بو و خاصيت نيز مى‌باشد.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: اصلا منظور از اختلاف الوان، اختلاف انواع موجودات است، چون بسيار مى‌شود كه كلمه الوان بر انواع فواكه و انواع طعامها اطلاق مى‌شود، مثلا

[1] تفسير روح المعانى، ج 22، ص 189.