نمايد، و اين جامعه عبارت است از گروه مؤمنان و يا انبياء به ضميمه مؤمنان، كه پيرو انبيايند، بنا بر احتمال دوم در اين كلام تعميم بعد از تخصيص به كار رفته، و به هر حال پس مؤمنان مانند پيشوايان خود منصورند، هم چنان كه در جاى ديگر خطاب به مؤمنان فرموده:( وَ لا)(تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ )[1] كه در گذشته تعدادى آيات كه بر اين معنا دلالت داشت، گذشت.

و اين حكم يعنى نصرت و غلبه حكمى است اجتماعى و منوط است بر تحقق عنوان و لا غير، يعنى اين نصرت و غلبه تنها نصيب انبيا و مؤمنين واقعى است، كه جند خدا هستند و به امر او عمل مى‌كنند و در راه او جهاد مى‌كنند هر جامعه‌اى كه اين عناوين بر آن صادق باشد، يعنى ايمان به خدا داشته باشد، و به اوامر خدا عمل كند و در راه او جهاد نمايد منصور و غالب است، نه جامعه‌اى كه اين اسامى و عناوين را دارد و واقعيت آنها را ندارد. پس جامعه‌اى كه از ايمان جز اسم در آن نمانده باشد و از انتسابش به خدا جز سخنى در آن نمانده باشد، نبايد اميد نصرت و غلبه را داشته باشد.

(وَ تَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ) اين جمله تفريع بر داستان نصرت و غلبه است، و در حقيقت وعده‌اى است به رسول خدا 6 كه به زودى نصرت و غلبه‌اش مى‌دهد و تهديدى است عليه مشركين و مخصوصا مشركين قريش.

و از اينكه نخست دستور مى‌دهد به اينكه آن جناب از مشركين اعراض كند و سپس با جمله حتى حين آن را موقت مى‌سازد، به دست مى‌آيد كه اين مدت خيلى طولانى نيست، و واقعيت هم همين طور بود، چون بعد از مدتى كوتاه رسول خدا 6 از بين مشركين مهاجرت كرد، و سپس رؤسا و بزرگان آنان را در جنگ بدر و غير آن نابود كرد.

(وَ أَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ) از اينكه در آغاز، امر به بينايى مى‌كند و سپس خبر مى‌دهد كه به زودى خواهند ديد، و سپس كلام را بر اعراض فورى در آيه قبلى عطف مى‌كند، از نظر سياق استفاده مى‌شود كه مى‌خواهد بفرمايد: لجبازى و جحود ايشان را نيك بنگر، و ببين در مقابل انذار و تخويف تو چه عكس العملى نشان مى‌دهند و چگونه انكار مى‌كنند و به زودى خواهند ديد سرانجام‌

[1] سست و اندوهناك مشويد. كه غلبه با شماست اگر در ايمان ثابت قدم باشيد. سوره آل عمران، آيه 139.