است، هم چنان كه در داستان بنى اسرائيل جمعى از انسانها به صورت ميمون و خوك برگشتند. و نيز در معناى كلمه مكانت مى‌گويد: اين كلمه و كلمه مكان به يك معنا است‌[1].

و مراد از مسخ كفار بر مكانى كه دارند اين است كه ما چنين قدرتى داريم كه كفار را در همان جايى كه فعلا نشسته‌اند بدون اينكه از جايشان تكان دهيم، و بدون اينكه خود را به زحمت اندازيم، به صرف مشيت خود مسخشان مى‌كنيم. پس كلمه على مكانتهم كنايه از اين است كه اين كار براى خداى تعالى آسان است و هيچ سختى ندارد.

معناى جمله‌(فَمَا اسْتَطاعُوا مُضِيًّا وَ لا يَرْجِعُونَ) اين است كه: نه مى‌توانند به سوى عذاب روانه شوند و نه از عذاب برگردند و حالت قبل از عذاب خود را دريابند. پس كلمه مضى و رجوع كنايه هستند از برگشتن به حالت سلامت، و از باقى ماندن بر حالت عذاب و مسخ.

بعضى از مفسرين‌[2] گفته‌اند: مراد، رفتن به سوى مقاصدشان، و برگشتن به سوى خانه‌ها و زن و فرزندشان است. ولى اين تفسير خالى از بعد نيست.(وَ مَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ أَ فَلا يَعْقِلُونَ) كلمه نعمره از مصدر تعمير است كه به معناى طولانى كردن عمر است (تعبير خانه را هم از اين رو تعمير گفته‌اند كه باعث طول عمر آن است). و كلمه ننكسه از مصدر تنكيس است كه به معناى برگرداندن چيزى است به صورتى كه بالايش پايين قرار گيرد و نيرويش مبدل به ضعف گردد، و زيادتش رو به نقصان گذارد. و انسان در روزگار پيرى همين طور مى‌شود: قوتش مبدل به ضعف، و علمش مبدل به جهل، و ياد و هوشش مبدل به فراموشى مى‌گردد.

اين آيه شريفه مى‌خواهد براى امكان مضمون دو آيه قبل (كه مساله مسخ و كور كردن را خاطرنشان مى‌ساخت) استشهاد كند و بفرمايد آن خدايى كه خلقت انسان را در روزگار پيرى‌اش تغيير مى‌دهد، و هر چه داده مى‌گيرد، قادر است بر اينكه چشم كفار را از آنها بگيرد و ايشان را در همان جايى كه هستند مسخ كند.

و در اين جمله كه فرمود:(أَ فَلا يَعْقِلُونَ) كفار را به خاطر نداشتن تعقل توبيخ مى‌كند و نيز تحريك مى‌كند به اينكه به تدبر در اين امور بپردازند، و از آن عبرت گيرند.

[1] مجمع البيان، ج 8، ص 431.

[2] روح المعانى، ج 23، ص 45.