اين مراد از عذاب اكبر هم عذاب قيامت خواهد بود.

و معناى آيه اين است كه سوگند مى‌خورم كه به زودى از عذاب ادنى يعنى عذاب نزديكتر، از عذاب قيامت چيزى از قبيل قحطى و مرض و جنگ و خونريزى و امثال آن به ايشان مى‌چشانيم، باشد، كه قبل از عذاب روز قيامت به سوى ما برگردند، و از شرك و لجبازيشان توبه نمايند.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: اگر عذاب دنيا را عذاب نزديكتر خواند، و عذاب قيامت را عذاب بزرگتر، با اينكه جا داشت عذاب دنيا را در مقابل عذاب بزرگتر قيامت، عذاب كوچكتر بخواند، براى اين است كه مقام، مقام تهديد و تخويف بود، و در چنين مقامى مناسب نبود عذاب را كوچكتر بخواند، لذا آن را عذاب نزديك‌تر خواند، و به همين علت عذاب قيامت را هم در مقابل عذاب نزديكتر دنيا عذاب دورتر نخواند، چون با مقام تهديد مناسب نبود.

(وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكِّرَ بِآياتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْها إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنْتَقِمُونَ) گويا اين آيه در مقام بيان علت مطالب قبل يعنى چشاندن عذاب ادنى قبل از عذاب اكبر است، مى‌فرمايد به اين علت ايشان را عذاب مى‌كنيم كه مرتكب شديدترين ظلم شدند، و آن اين است كه از آيات ما بعد از تذكر اعراض مى‌كردند، پس اينان مجرمينند، و خدا از مجرمين انتقام خواهد گرفت.

پس جمله‌(وَ مَنْ أَظْلَمُ ...)، تعليل عذاب است به اينكه شديدترين ظلم را مرتكب شدند، آن گاه جمله‌(إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنْتَقِمُونَ) تعليل عذاب ظالمان است، به اينكه چون مجرمند، و عذاب هم انتقام از مجرمين است، و خدا هم انتقام گيرنده از مجرمين است.

(وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَلا تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقائِهِ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَنِي إِسْرائِيلَ) مراد از الكتاب ، تورات است. و كلمه مرية به معناى شك و بدگمانى است.

[وجوه مختلف در باره مراد از بلقائه در آيه‌(وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَلا تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقائِهِ ...)]

مفسرين در مرجع ضمير در كلمه لقائه ، و نيز در معناى كلمه مزبور اختلاف كرده‌اند، بعضى‌[2] گفته‌اند: ضمير به موسى (ع) برمى‌گردد. و مفعول كلمه، لقاء است، و تقدير كلام فلا تكن فى مرية من لقائك موسى است، يعنى شك نكن در ديدارت با موسى، چون رسول خدا 6- به طورى كه در روايات هم آمده- شب‌

[1] تفسير فخر رازى، ج 25، ص 183.

[2] روح المعانى، ج 21، ص 137.