نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 16 صفحه : 187
(فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ، فَأَصْبَحُوا فِي دارِهِمْ
جاثِمِينَ) كلمه
رجفة به طورى كه راغب گفته به معناى اضطراب و لرزش خيلى سخت است[1].
و كلمه جاثمين از ماده جثم است، و جثم و همچنين جثوم در
مكان، به معناى نشستن در آن، و يا زانو نهادن بر آن است، و اين تعبير كنايه است از
مرگ و معناى آيه اين است كه: اهل مدين شعيب را تكذيب كردند، پس زلزله سختى ايشان
را گرفت، و صبح همه در خانههايشان مرده بودند، و ديگر از جاى خود حركت نكردند.
قرآن
كريم در جاى ديگر در باره داستان مدين فرموده:(وَ أَخَذَتِ الَّذِينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دِيارِهِمْ
جاثِمِينَ)[2]- و
نيز فرموده:(فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُكُمْ صاعِقَةً مِثْلَ
صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ)[3]، و
از اين آيات برمىآيد كه اهل مدين هم دچار صاعقه شدند و هم زلزله.
[اشاره
به امتحان و ابتلاء قوم مدين، عاد و ثمود و ... و گرفتار شدنشان به عذاب الهى]
(وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ قَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنْ مَساكِنِهِمْ ...) در
اينجا سياق را تغيير داد، تا تفننى در كلام شده باشد، لذا نخست عاد را آورد، و سپس
ثمود را، هم چنان كه در آيه بعد، نخست قارون را ذكر كرده، سپس فرعون و بعد از او
هامان را، به خلاف داستانهاى اممى كه قبلا ذكر فرمود، زيرا در آن داستانها نخست
نام انبياى هر امتى را مىآورد، مانند: نوح، ابراهيم، لوط و شعيب، بعدا نام عاصيان
آن امتها را.
و
دو كلمه عاد و ثمود در جمله مورد بحث منصوبند به فعلى تقديرى، و تقدير
كلام و اذكر عادا و ثمود- به ياد آر عاد و ثمود را مىباشد.
(وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ
كانُوا مُسْتَبْصِرِينَ)- زينت دادن شيطان اعمال ايشان را
كنايه به استعاره است از اينكه شيطان اعمال زشتشان را مورد علاقه و محبتشان قرار
داد، و علاقه به آن را در آنان تشديد كرد، و معناى اينكه فرمود: از راه بازشان
داشت، اين است كه: از راه خدا كه راه فطرت است بازشان داشت، و لذا بعضى[4]
از مفسرين گفتهاند: مراد از مستبصر بودن آنان، اين است كه: قبلا بر فطرت
ساده انسانى خود بودند، و ليكن در آخر شيطان آن را از ايشان بگرفت ولى ظاهر
آيه- همان طور كه در تفسير آيه(كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً
فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ)[5]
نيز گفتيم- اين است كه: عهد فطرت ساده و سالم قبل از