(لا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لا تُنْصَرُونَ) در اين جمله از سياق غيبت به سياق خطاب عدول نموده تا در توبيخ و سركوبى ايشان تشديد كرده باشد، و براى هميشه از نجات و هر آرزوى ديگر نوميدشان كند، چون اگر سياق را به خطاب عدول نمى‌داد، معنايش اين بود كه با واسطه از بيچارگى و نوميدى آنان خبر داده باشد و براى قطع اميد، خبر بى‌واسطه مؤثرتر از با واسطه است. و علاوه بر اين در سياق خطاب خود آن كسى كه اميد ياريش مى‌رود خبر از بى ياورى آنها مى‌دهد، و اين باز مؤثرتر است.

( قَدْ كانَتْ آياتِي تُتْلى‌ عَلَيْكُمْ‌) ...(تَهْجُرُونَ ) كلمه نكوص به معناى برگشتن به عقب است، و كلمه سامر از سمر به معناى گفتگو كردن در شب است. بعضى‌[1] گفته‌اند: سامر مانند حاضر هم بر فرد اطلاق مى‌شود و هم بر جمع البته در آيه مورد بحث سمرا به ضم سين و تشديد ميم هم قرائت شده كه در آن صورت، جمع سامر است، و اين قرائت بهتر است، و نيز سمارا به ضم سين و تشديد ميم قرائت شده و كلمه هجر به معناى هذيان است.

و اينكه مى‌بينيم آيه شريفه مورد بحث، به طور فصل آمده (يعنى واو عاطفه بر سر آن نيامده) بدين جهت است كه در مقام تعليل است و معناى آيه اين است كه شما از ناحيه ما يارى نمى‌شويد، براى اينكه آيات من بر شما قرائت شد و شما از آن روى‌گردان بوديد و به اعقاب خود برمى‌گشتيد، و از در استكبار عارتان مى‌شد كه به آن گوش دهيد و در باره آن شبها هذيان مى‌گفتيد. بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند: ضمير به به بيت و يا به حرم بر مى‌گردد، ولى نظريه‌شان خوب نيست.

[تقرير و تبيين احتجاجات متعددى كه در مقابل منكران رسالت پيامبر و به منظور رد عذرهاى متصور براى آنان در آيات شريفه آمده است‌]

(أَ فَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جاءَهُمْ ما لَمْ يَأْتِ آباءَهُمُ الْأَوَّلِينَ) در اين آيه شروع مى‌كند به قطع عذر ايشان، عذرى كه براى اعراض خود از قرآن مى‌آوردند، قرآنى كه براى هدايت ايشان نازل شد، و ايشان دعوت حقه را كه آورنده آن رسول خدا 6 بود اجابت نكردند.

پس اينكه فرمود:(أَ فَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ) استفهامى است كه انكار را مى‌رساند، و الف و لام در القول الف و لام عهد است، و مراد از قول قرآن تلاوت شده بر آنان است.

و اين فقره از كلام متفرع بر ما قبل است كه مى‌فرمود: ايشان در غفلتند و شاغلى دارند كه از آن بازشان مى‌دارد . و معناى كلام اين مى‌شود: آيا حق را نفهميدند و در حالى كه‌

[1] ( 1 و 2) كشاف، ج 3، ص 194.

[2] ( 1 و 2) كشاف، ج 3، ص 194.