پس خلاصه معناى دو آيه اين است: اگر به تو ايمان آوردند و پيرويت كردند، آنان را دور خود جمع كن و پر و بال رأفت برايشان بگستران و به تربيتشان بپرداز و اگر نافرمانيت كردند از عملشان بيزارى جوى.

(وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ) يعنى از امر اطاعت و نافرمانيشان هيچ چيز به دست تو نيست و تو به غير از آنچه كه ما تكليف كرديم وظيفه‌اى ندارى، غير از تكليف هر چه هست به دست خداست كه او عزيز و مقتدر است، و به زودى نافرمانان را عذاب، و مؤمنين پيروت را رحمت مى‌دهد.

و اگر در اين مقام دو اسم عزيز و رحيم را اختصاص به ذكر داد، بدين جهت بود كه ذهن شنونده را به داستانهاى قبل، كه يكى پس از ديگرى با اين دو اسم ختم شد توجه دهد.

پس اين تعبير در معناى اين است كه بفرمايد: تو در كار پيروان و نافرمانان هر دو طبقه به خدا توكل كن، كه او عزيز و رحيم است، همان عزيز و رحيمى كه با قوم نوح و هود و صالح و ابراهيم و لوط و شعيب و قوم فرعون، آن رفتارها را كرد كه شنيدى و ما داستانهايشان را برايت گفتيم، پس سنت ما همواره اين بوده كه به عزت خود نافرمانان را بگيريم و به رحمت خود مؤمنين را نجات دهيم.

(الَّذِي يَراكَ حِينَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ) ظاهر اين دو آيه- بطورى كه به ذهن مى‌رسد- اين است كه مراد از ساجدين ساجدان در نماز باشد، كه يكى از ايشان خود رسول خدا 6 است و اين قهرا با نماز جماعت آن جناب منطبق مى‌گردد و به قرينه مقابله، مراد از قيام هم قيام در نماز است.

در نتيجه معناى آن چنين مى‌شود: آن خدايى كه- و يا آن عزيز و رحيمى كه- تو را در دو حال قيام و سجده مى‌بيند، كه با ساير ساجدان پايين و بالا مى‌شوى و با ايشان نماز مى‌خوانى .

در معناى اين آيه رواياتى از دو طرق شيعه و سنى نيز وارد شده، كه- ان شاء اللَّه- در بحث روايتى آينده، آن روايات را از نظرتان مى‌گذرانيم.

(إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ) اين جمله بيان و علت جمله (وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ‌) است و آيات شريفه به طورى كه معنايش گذشت، در مقام آنست كه خاطر رسول خدا 6 را