اين وعده‌اى كه مى‌دهد شدنى نيست.

(إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا) مرادشان از اينكه گفتند مى‌ميريم و زنده مى‌شويم اين است كه يك عده از ما مى‌ميرند، عده‌اى ديگر به دنيا مى‌آيند و پيوسته اين چنينيم.(وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ) يعنى براى يك زندگى ديگر غير از زندگى دنيايى زنده نمى‌شويم.

و ممكن است اين جمله از كلام ايشان را حمل بر تناسخ كنيم. و تناسخ عبارت از اين است كه با مرگ يك فرد آدمى، روح او از كالبدش بيرون آمده و به بدن يك فرد ديگر، چه انسان و چه غير انسان حلول كند، چون اين نظريه در ميان وثنى مذهبان (مشركين) شايع است، و بسيارى از آنان تناسخ را به ولادت بعد از ولادت تعبير مى‌كنند، ولى اين احتمال آن طور كه بايد و شايد با سياق آيات مورد بحث سازگارى ندارد.

بار چهارم گفتند:(إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ افْتَرى‌ عَلَى اللَّهِ كَذِباً وَ ما نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِينَ) و مقصودشان از اين جمله تكذيب آن حضرت در دعوى رسالت، و آنچه كه دعوايش متضمن آن است مى‌باشد، قبلا هم توحيد و معاد را انكار كرده بودند.

و مرادشان از كلمه نحن- ما خودشان كه از بزرگان و اشرافند و عامه مردمشان مى‌باشند. همه را شركت دادند تا عامه مردم ايشان را متهم نكنند به اينكه شما ما را به شرك و انكار رسالت رسول دعوت كرديد. ممكن هم هست مراد تنها خودشان باشند، نه عامه مردم، و منظورشان اعلام نظريه خود بوده تا عوام هم به آنها اقتداء كنند.

همه اين حرفها در اول آيات، آنجا كه خدا اوصاف آنان را مى‌شمرد جمع و يك جا آمده بود، و آن عبارت بود از انكار توحيد و نبوت و معاد، و اتراف در زندگى دنيا.

اين را هم بايد دانست اينكه در صدر آيات كه فرمود:( وَ قالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ الْآخِرَةِ وَ أَتْرَفْناهُمْ‌) جمله: من قومه را بر جمله‌(الَّذِينَ كَفَرُوا) مقدم ذكر كرد، و در داستان سابق كه مى‌فرمود:(فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ) عكس اين را آورد، براى اين جهت است كه ترتيب جمله‌هاى پشت سر هم، يعنى كفروا و كذبوا و اترفناهم به هم نخورد، و اگر هم بعد از همه جملات مى‌آورد فاصله زياد مى‌شد.

( قالَ رَبِّ انْصُرْنِي بِما كَذَّبُونِ .)

تفسير اين جمله در داستان سابق گذشت.

(قالَ عَمَّا قَلِيلٍ لَيُصْبِحُنَّ نادِمِينَ).

اين جمله پاسخ پروردگار به نوح در استجابت دعاى او است. و پشيمان شدن قوم‌