(وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ) كلمه مصانع - به طورى كه گفته‌اند[1]- به معناى قلعه‌هاى محكم و قصرهاى استوار و ساختمانهاى عالى است، كه مفرد آن مصنع مى‌باشد.

و اينكه فرمود:(لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ) در مقام تعليل مطلب قبل است، يعنى شما اين قصرها را بدين جهت مى‌سازيد كه اميد داريد جاودانه زنده بمانيد. و الا اگر چنين اميدى نمى‌داشتيد هرگز دست به چنين كارهايى نمى‌زديد، چون اين كارهايى كه مى‌كنيد و اين بناهايى كه مى‌سازيد طبعا سالهايى دراز باقى مى‌ماند، در حالى كه عمر طولانى‌ترين افراد بشر از عمر آنها كوتاه‌تر است.

بعضى ديگر از مفسرين در معناى آيه و نيز در مفردات آن، وجوهى ديگر گفته‌اند، كه از نقل آنها صرف نظر مى‌كنيم.

(وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ) در مجمع البيان گفته كلمه بطش به معناى كشتن با شمشير و زدن با تازيانه است و كلمه جبار به معناى كسى است كه بر ديگران علو و عظمت و سلطنت داشته باشد و اين خود يكى از صفات خداى سبحان است كه در خصوص ذات مقدس او مدح و در غير او ذم شمرده مى‌شود، براى اينكه در غير خدا معنايش اين است كه بنده خدا جباريت را به خود بندد[2].

و بنا به گفته وى معنايش چنين مى‌شود كه: شما وقتى مى‌خواهيد شدتى در عمل از خود نشان دهيد، آن قدر مبالغه و زياده روى مى‌كنيد كه جباران مى‌كنند.

و حاصل معناى آيات سه‌گانه مورد بحث اين است كه: در دو سوى شهوت و غضب از حد مى‌گذريد و اسراف مى‌كنيد و از حد اعتدال و از هيئت عبوديت خارج مى‌شويد.

(فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ) اين جمله بر مساله اسراف در دو سوى شهوت و غضب و خروجشان از رسم عبوديت تفريع شده، مى‌فرمايد: چون چنين هستيد، پس از خدا بترسيد و او را اطاعت كنيد و دستورات او را در خصوص ترك اسراف و استكبار به كار بنديد.

(وَ اتَّقُوا الَّذِي أَمَدَّكُمْ بِما تَعْلَمُونَ أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنِينَ وَ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ) راغب مى‌گويد كلمه مد در اصل به معناى كشيدن است، ولى در يارى هم‌

[1] تفسير كشاف، ج 3، ص 326.

[2] مجمع البيان، ج 7، ص 197.