كسى تقدير كرده و فرموده:(كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ)[1] و اين مرگ به انعدام و فنا نيست، بلكه به نقل دادن آدميان از خانه‌اى به خانه‌اى ديگر است، و اين خود يكى از تدابير عام است كه در عالم جارى است، و مراد از زنده كردن، افاضه حيات بعد از مرگ است.

[وجه اينكه ابراهيم 7 فرمود به مغفرت خدا طمع دارم، و مراد از خطيئه‌اى كه به خود نسبت داد]

(وَ الَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ)- يوم الدين يعنى روز جزاء كه همان روز قيامت است، و مساله آمرزش را مثل ساير نعمتهاى مذكور به طور قطعى ذكر نكرد و نگفت: و كسى كه مرا مى‌آمرزد بلكه گفت: و كسى كه اميدوارم مرا بيامرزد ، دليلش اين است كه مساله آمرزش به استحقاق نيست، تا اگر كسى خود را مستحق آن بداند قطع به آن پيدا كند، بلكه فضلى است از ناحيه خدا و بطور كلى هيچ كس از خدا هيچ چيز طلبكار نيست، بلكه چيزى كه هست اين خداى سبحان است كه بر خود واجب كرده كه خلق را هدايت كند و رزق دهد و بميراند و زنده كند، ولى بر خود واجب نكرده كه هر گنه كارى را بيامرزد.

درباره رزق فرموده:(فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ)[2] و درباره مرگ فرموده:

(كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ)[3] و درباره احياء بعد از مرگ فرموده:(إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا)[4] ولى درباره مغفرت نفرموده: يغفركم جميعا- همه شما را مى‌آمرزد بلكه فرموده:

(إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ)[5].

در جمله مورد بحث، ابراهيم (ع) به خود نسبت خطا و گناه داده با اينكه آن جناب از گناه معصوم بود و اين خود دليل بر آن است كه مرادش از خطيئه، مخالفت اوامر مولوى الهى نبوده، چون خطيئه و گناه مراتبى دارد و هر كس به حسب مرتبه‌اى كه از عبوديت خدا دارد، در همان مرتبه خطيئه‌اى دارد، هم چنان كه فرموده‌اند: حسنات الأبرار سيئات المقربين- خوبيهاى نيكان براى مقربين درگاه حق، بدى و گناه بشمار مى‌رود و به همين جهت است كه خداى تعالى به رسول گرامى خود 6 دستور مى‌دهد:(وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ)[6].

[1] هر نفسى مرگ را مى‌چشد. سوره انبياء، آيه 35.

[2] پس به پروردگار آسمان و زمين سوگند كه رزق حق است. سوره ذاريات، آيه 23.

[3] سوره انبياء، آيه 35.

[4] همه به سوى او بازمى‌گرديد وعده خدا حق است. سوره يونس، آيه 4.

[5] خدا اين جرم را كه به وى شرك بورزند نمى‌آمرزد، ولى پائين‌تر از شرك را از هر كس كه بخواهد مى‌آمرزد. سوره نساء، آيه 48.

[6] براى گناهت طلب آمرزش كن. سوره يوسف، آيه 29.