و اين همه نبود مگر به خاطر اينكه دين توحيد يك داعى قوى از درون فطرت انسانها دارد، علاوه بر اينكه خدا هم حامى آن است و در همين خود آيتى است از خدا كه عبرت گيرندگان بايد از آن عبرت گيرند و از دين وثنيت بيزارى جويند هم چنان كه ابراهيم از آن كيش و حتى از پدر و قومش كه طرفدار آن بودند بيزارى جست.

[سؤال و جواب و محاجه ابراهيم 7 با پدر و قوم خود در باره پرستش بت‌ها]

(إِذْ قالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ ما تَعْبُدُونَ) اين جمله مخاصمه و مناظره آن جناب است با پدرش، غير آن مخاصمه‌اى كه با مردم عصر خود داشت، هم چنان كه خداى تعالى آن را در سوره انعام حكايت فرموده، ليكن در اينجا چون بنا بر اختصار بوده هر دو مخاصمه را يك جا آورده و به يك سبك و روش حكايت فرموده، يعنى آن مقدار را كه قدر مشترك ميان دو سبك احتجاج است نقل كرده است.

و جمله‌(ما تَعْبُدُونَ) پرسش از حقيقت است، در حقيقت خود را جاى كسى فرض كرده كه هيچ اطلاعى از حقيقت آلهه آنان و ساير شؤون آن ندارد، و اين خود يكى از طرق مناظره است و مخصوص موردى است كه كسى بخواهد حقيقت و ساير شؤون مدعاى خصم را به خود او بفهماند، تا وقتى اعترافى از او شنيد همان را سوژه و مدرك قرار داده بطلان مدعايش را اثبات كند.

علاوه بر اين، وجه ديگر اين گونه پرسش از آن جناب اين است كه اين محاجه مربوط به اولين روزى است كه ابراهيم (ع) از پناهگاه خود در آمده و داخل در مجتمع پدر و قوم خود شده است و قبل از اين چيزى در اين باره نديده بود و احتجاجى كه كرد از يك فطرت ساده و پاك كرد، كه تفصيلش در سوره انعام گذشت.

(قالُوا نَعْبُدُ أَصْناماً فَنَظَلُّ لَها عاكِفِينَ) كلمه ظل به معناى دام- ادامه يافت مى‌باشد و كلمه عكوف به معناى ملازمت و ايستادن نزد چيزى است، و حرف لام در كلمه لها براى تعليل است و جمله را چنين معنا مى‌دهد: گفتند ما بت‌هايى را مى‌پرستيم و دائما نزد آنها هستيم، براى خاطر خود آنها كه از جمله نزد آنها هستيم ... تفريع بر ما قبل است.

كلمه صنم به معناى جثه و مجسمه‌اى است كه آن را فلز و يا چوب يا غير آن به شكل مخصوصى بسازند، تا به خيال بت‌پرستان صفاتى كه در معبود معينى هست در اين مجسمه كه نمايانگر آن معبود است نشان داده باشند.

[توضيحى در باره حقيقت بت پرستى و اينكه بت به صورت قبله‌اى براى عبادت خداى سبحان نبوده است‌]

و اين بت‌پرستان، ملائكه و جن را مى‌پرستيدند و آنها را موجوداتى روحانى و خارجى از عالم اجسام و منزه از خواص ماده و آثار آن مى‌دانستند و چون در هنگام عبادت توجه به اين‌