ايشان برسد (63).

هر چه در آسمانها و زمين هست از خدا است او مى‌داند كه شما در چه حاليد و روزى كه سوى او بازگشت يابند از اعمالشان خبرشان دهد و خدا به همه چيز دانا است (64).

بيان آيات [بيان آياتى كه متضمن پاره‌اى از احكام و آداب معاشرت است‌]

اين آيات بقيه احكامى كه گفتيم در اين سوره آمده بيان مى‌كند، و سوره با همين آيات ختم مى‌شود، و در آن اشاره است به اينكه خداى سبحان آنچه تشريع مى‌كند به علم خود مى‌كند، و به زودى حقيقت (و مصالح واقعى احكامش) براى مردم در روزى كه به سويش باز مى‌گردند روشن مى‌شود.

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ ...) وضع ثياب در جمله‌(تَضَعُونَ ثِيابَكُمْ) به معناى كندن لباس، و كنايه است از اينكه اهل خانه در حالى باشند كه چه بسا ميل نداشته باشند بيگانگان در آن حال ايشان را ببينند. و كلمه ظهيره به معناى وقت ظهر است. و كلمه عورت به معناى عيب است، و اگر آن را عورت ناميده‌اند، چون هر كس عار دارد از اينكه آن را هويدا كند، و شايد مراد از آن در آيه شريفه هر چيزى باشد كه سزاوار است پوشانده شود.

پس جمله‌(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) دنباله جمله سابق است كه مى‌فرمود:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا ...)، كه حكم مى‌كرد به اينكه داخل شدن به خانه هر كس موقوف به اجازه گرفتن است، در نتيجه آيه مورد بحث به منزله استثناء از آن حكم عمومى است، چون در خصوص غلامان و كنيزكان اجازه گرفتن در سه هنگام را كافى مى‌داند، و بيش از آن را واجب نمى‌داند.

و معناى اينكه فرمود:(لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ) اين است كه به ايشان دستور دهيد كه از شما اجازه دخول بخواهند، و از ظاهر جمله‌(مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ) بر مى‌آيد كه مراد از آن تنها غلامان است (چون كلمه الذين براى مردان است، كنيزان)، هر چند كه لفظ عموميت دارد، و اگر آن خاص را به لفظ عام تعبير كرده، از باب تغليب است، و از روايت هم اين اختصاص برمى‌آيد، كه به زودى رواياتش خواهد آمد.

و معناى‌(الَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ) اطفالى است كه به حد تميز رسيده‌اند، ولى بالغ نشده‌اند، و دليل بر رسيدن به حد تميز جمله‌(ثَلاثُ عَوْراتٍ لَكُمْ) است.