نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 211
ايشان، هم چنان كه در آيه(إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ)[1] و
آيه(إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ)[2] بدون
هيچ تشبيهى اين امت را جانشينان امتهاى قبل دانست، و حتى كفار از اين امت را هم
خلفاى اقوام پيشين خواند و فرمود:(وَ هُوَ الَّذِي
جَعَلَكُمْ خَلائِفَ الْأَرْضِ)[3]
و نيز فرمود:(هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلائِفَ فِي
الْأَرْضِ فَمَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ)[4].
حال اگر بگويى چرا جايز نباشد كه تشبيه در آيه مورد بحث، تشبيه به
بنى اسرائيل باشد؟ آن گاه حق اين مجتمع صالح را با جمله بعدىاش اداء نموده و
بفرمايد:(لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ ...)؟
در جواب مىگوييم: بله، اشكالى ندارد، جز اينكه همان طور كه گفتيم،
بنا بر اين ديگر وجهى ندارد كه امت اسلام از ميان همه امم تنها جانشين بنى اسرائيل
باشند، و جانشينى اين امت تنها به جانشينى بنى اسرائيل تشبيه گردد.
[مراد از تمكين دين و ديگر مفردات و جملات آيه شريفه]
(وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى
لَهُمْ) تمكين هر چيزى بر قرار كردن آن است در مكان و اين كنايه است از ثبات
آن چيز، و زوال و اضطراب و تزلزلناپذيرى آن، به طورى كه اگر اثرى داشته باشد هيچ
مانعى جلوى تاثير آن را نگيرد و در آيه مورد بحث تمكين دين عبارت است از اينكه: آن
را در جامعه مورد عمل قرار دهد، يعنى هيچ كفرى جلوگيرش نشود، و امرش را سبك
نشمارند، اصول معارفش مورد اعتقاد همه باشد، درباره آن اختلاف و تخاصمى نباشد، و
اين حكم را خداى سبحان در چند جاى از كلامش كرده كه اختلاف مختلفين در امر دين علت
و منشاى جز طغيان ندارد، مانند اين آيه(وَ مَا
اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ
الْبَيِّناتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ)[5].
و مراد از دين ايشان، آن دينى كه برايشان پسنديده، دين اسلام است. و
اگر دين را به ايشان اضافه كرد، از باب احترام بود و نيز از اين جهت بود كه دين
مقتضاى فطرت خود آنان بود.
[1] چنان كه شما را خليفه بعد از قوم نوح قرار داد. سوره اعراف،
آيه 69.
[2] چنان كه شما را خلفاى بعد از قوم عاد قرار داد. سوره اعراف،
آيه 74.
[3] خدا كسى است كه شما را خليفههاى زمين قرار داد. سوره انعام،
آيه 165.
[4] او كسى است كه شما را خليفههاى زمين قرار داد پس هر كس كفر
بورزد كفرش عليه خود او است. سوره فاطر، آيه 39.
[5] در اين دين اختلاف نكردند مگر بعد از آنكه معجزات و بيناتى
بر صحت و حقانيت آنچه به سويشان آمد قائم شد. و اين به خاطر ستمگرى و سر پيچى از
دين بود. سوره بقره، آيه 213.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 211