نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 210
مراد از خلفاى قبل از ايشان مؤمنين از
امتهاى گذشته خواهد بود، كه خدا كفار و منافقين آنها را هلاك كرد، و مؤمنين خالص
ايشان را نجات داد، مانند قوم نوح و هود و صالح و شعيب، هم چنان كه در آيه(وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ
أَرْضِنا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنا فَأَوْحى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ
لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ، وَ لَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ
ذلِكَ لِمَنْ خافَ مَقامِي وَ خافَ وَعِيدِ)[1] است و
اينان كسانى هستند كه خود را براى خدا خالص كردند و خدا نجاتشان داد، و در نتيجه
جامعه صالحى تشكيل داده و در آن زندگى كردند، تا آنكه مهلتشان طول كشيده، دلهايشان
قساوت يافت.
اما قول كسى[2] كه گفته:
مراد از مستخلفين قبل از ايشان، بنى اسرائيل است كه خدا بعد از هلاك كردن فرعون و
لشگريانش سر زمين مصر و شام را به ايشان ارث داده، و در آن مكنتشان داد، هم چنان
كه درباره آنان فرمود:(وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ
عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ
نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ)[3] حرف صحيحى نيست.
زيرا آيه مورد بحث از مردمى خبر مىدهد كه بعد از ارث بردن زمين،
اجتماعى صالح تشكيل دادند و قوم بنى اسرائيل بعد از نجاتشان از فرعون و لشگرش،
هرگز از كفر و نفاق و فسق خالص نگشتند، و مصداق(الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ)
نشدند، و به نص قرآن كريم در آياتى بسيار هرگز و در هيچ دورهاى چنين روزى به خود
نديدند، و با اينكه اجتماع ايشان همواره از كفار و منافقين و صالحان و طالحان
متشكل مىشده، ديگر معنا ندارد كه استخلاف ايشان را مثل بزند براى استخلاف(الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا
الصَّالِحاتِ).
و اگر مراد از تشبيه اصل استخلاف ايشان، به استخلاف خلفاى قبل از
ايشان- كه فرضا بنى اسرائيل باشند چه خوب و چه بد- بوده باشد، در اين صورت احتياجى
نبود كه مجتمع اسرائيلى را پيش بكشد، و به آنان تشبيه كند و حال آنكه امتهاى موجود
در زمان نزول آيه و قبل از آن بسيار قوىتر و پرجمعيتتر از بنى اسرائيل بودند
مانند روم و فارس و كلده و غير
[1] كسانى كه كافر شدند به رسولان خود گفتند: به طور مسلم شما را
از سر زمين خود بيرون مىكنيم، مگر آنكه به كيش ما برگرديد، پس پروردگارشان به
ايشان وحى فرستاد كه به طور قطع ستمكاران را هلاك خواهيم كرد، و بعد از ايشان شما
را در زمين سكونت خواهيم داد، اين روش ما است نسبت به كسى كه از مقام من بترسد، و
از عذاب من بهراسد. سوره ابراهيم، آيه 14.