استفاده شود و همچنين از آيات اين داستان كه مى‌رساند مطلب در ميان مسلمانان شهرت يافت، و سر و صدا به راه انداخت و اشارات ديگرى كه در آيات هست اين معنا فهميده مى‌شود.

و از آيات بر مى‌آيد كه به بعضى از خانواده رسول خدا 6 نسبت فحشاء دادند و نسبت دهندگان چند نفر بوده و داستان را در ميان مردم منتشر كرده و دست به دست گردانده‌اند، و نيز به دست مى‌آيد كه بعضى از منافقين يا بيماردلان در اشاعه اين داستان كمك كرده‌اند، چون به طور كلى اشاعه فحشاء در ميان مؤمنين را دوست مى‌داشتند، و لذا خدا اين آيات را نازل كرده، و از رسول خدا 6 دفاع فرمود.

(إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ ...) كلمه افك - به طورى كه راغب گفته- به معناى مطلق دروغ است، و معنايش در اصل، هر چيزى است كه از وجهه اصلى‌اش منحرف شود، وجهه‌اى كه بايد داراى آن باشد، مانند اعتقاد منحرف از حق به سوى باطل و عمل منحرف از صحت و پسنديدگى به سوى قباحت و زشتى، و كلام بر گشته از صدق به سوى كذب و در كلام خداى تعالى در همه اين معانى و موارد استعمال شده‌[1].

و نيز راغب مى‌گويد: كلمه عصبه به معناى جماعت دست به دست هم داده و متعصب است‌[2]. و بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: در عدد ده تا چهل استعمال مى‌شود.

خطاب در آيه شريفه و آيات بعدى‌اش به مؤمنين است، آن مؤمنينى كه ظاهر ايمان را دارند، چه اينكه واقعا هم ايمان داشته‌اند، يا منافق بوده‌اند و در دل مرض داشته‌اند، و اما قول بعضى‌[4] از مفسرين كه گفته‌اند مخاطب به چهار خطاب اول، و يا تنها مخاطب به خطاب دوم و سوم و چهارم رسول خدا 6 و آن زن و مرد متهم است صحيح نيست، زيرا مستلزم تفكيك ميان خطابهايى است كه در ده آيه اول از آيات مورد بحث قرار دارند، چون بيشتر خطابهاى مذكور كه بيست و چند خطاب است متوجه عموم مؤمنين است، و با اين حال بدون شك معنا ندارد چهار و يا سه خطاب اول آن، متوجه افراد معينى باشد.

بدتر از اين حرف سخن بعضى‌[5] ديگر است كه گفته‌اند: خطابهاى چهارگانه و يا

[1] مفردات راغب، ماده افك .

[2] مفردات راغب، ماده عصب .

[3] روح المعانى، ج 18، ص 114.

[4] روح المعانى، ج 18، ص 115.

[5] مجمع البيان، ج 7، ص 131 به نقل از حسن.