و قربانيها را براى شما از مراسم حج قرار داديم كه غذايتان نيز هست نام خدا را در آن حال كه به پا ايستاده‌اند بر آنها ياد كنيد و چون پهلو به زمين نهادند از گوشتشان بخوريد و به فقير و سائل هم بخورانيد. اين چنين، حيوانات را به خدمت شما گرفتيم شايد سپاس داريد (36).

گوشت قربانى و خون آن به خدا نمى‌رسد، چنين، حيوانات را به خدمت شما گرفتيم تا خدا را براى هدايتى كه شما را كرده، بزرگ شماريد و نيكوكاران را بشارت بده (37).

بيان آيات [برابرى همه مؤمنين در عبادت در مسجد الحرام و تهديد كسانى كه راه خدا و مسجد الحرام را مى‌بندند]

اين آيات مزاحمت و جلوگيرى كفار مشرك از ورود مؤمنين به مسجد الحرام را ذكر مى‌كند، و تهديدى كه به ايشان نموده نقل مى‌كند. و اشاره‌اى دارد به تشريع حج خانه خدا براى اولين بار در عهد ابراهيم، و ماموريت او به اينكه حج را در ميان مردم اعلام بدارد. و نيز پاره‌اى از احكام حج را بيان مى‌كند.

(إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ) كلمه صد به معناى جلوگيرى است. و كلمه سواء مصدر به معناى فاعل است.

و عكوف در مكان به معناى اقامت در آن است. و كلمه بادى از بدو و به معناى ظهور است. و مراد از آن به طورى كه گفته‌اند كسى است كه مقيم مكه نباشد، بلكه از خارج وارد مكه شود. و كلمه الحاد به معناى ميل به خلاف استقامت است، و اصل آن كجى پاى حيوان بوده.

و مراد از جمله‌(فَالَّذِينَ كَفَرُوا) مشركين مكه است كه به نبوت رسول خدا 6 كفر ورزيدند و در اول بعثت، يعنى قبل از هجرت، مانع از گرويدن مردم به اسلام مى‌شدند. و مقصود از سبيل اللَّه همان اسلام است، و نيز مؤمنين را از داخل شدن به مسجد الحرام، براى طواف كعبه، و نماز خواندن در آن و ساير عبادات باز مى‌داشتند. پس جمله يصدون استمرار را مى‌رساند، و عطف آن بر فعل ماضى كفروا ضررى به اين افاده نمى‌رساند، و معناى آيه اين است: آنهايى كه قبلا كفر ورزيدند و بر جلوگيرى مردم از راه خدا و جلوگيرى مؤمنين از مسجد الحرام مداومت نمودند.

و با اين بيان روشن مى‌شود كه: جمله‌(وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ) عطف است بر جمله‌(سَبِيلِ اللَّهِ)، و مراد از جلوگيرى مؤمنين از اداى عبادات، مناسك در كعبه است، و لازمه اين‌