نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 13 صفحه : 434
كه وارد باغش شده بود گفته بود(ما أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هذِهِ أَبَداً).
[توضيح جواب رفيق مؤمن آن مرد توانگر مغرور، به او كه از دو جهت
سخنان غرور آميز او را رد و ابطال مىكند]
رفيق او سخن وى را تجزيه و تحليل نموده و از دو جهت مورد اشكال قرار
داده است، جهت اول اينكه بر خداى سبحان استعلاء ورزيده و براى خود و آنچه كه از
اموال و نفرات دارد دعوى استقلال نموده و خود را با داشتن قدرت و قوت از قدرت و
نيروى خدا بىنياز دانسته است.
جهت دوم استعلاء و تكبرى كه نسبت به خود او ورزيده و او را به خاطر
كمپولىاش خوار شمرده است. بعد از رد اين دو جهت با يك جمله زير آب هر دو جهت را
يكباره زده است، و ماده پندارهاى وى را از ريشه قطع كرده است.
در جمله(أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي
خَلَقَكَ) تا آنجا كه فرمود:(إِلَّا
بِاللَّهِ) دعوى اول او را رد كرده، و در جمله(إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ) تا كلمه طلبا
دعوى دوم را.
و اگر جمله(وَ هُوَ
يُحاوِرُهُ) را اعاده كرده و دو بار ذكر نموده براى اشاره به اين جهت است كه آن
شخص از شنيدن سخنان غرورآميز آن شخص ديگر تغيير حالتى نداده و سكينت و وقار ايمان
خود را از دست ننهاده همانطور كه در بار اول رعايت ادب و رفق و مداراى با وى را
داشته بعد از شنيدن سخنان ياوه او باز هم به نرمى و ملاطفت جواب داده است، نه به
خشونت، و نه به طرزى كه نفرين به او تلقى شود و ناراحتش كند، بلكه به همين مقدار
قناعت كرده كه به طور رمز به او برساند كه ممكن است روزى اين باغهاى تو به صورت
بيابانى لخت و عور درآمده چشمه آن نيز خشك گردد.
و اينكه گفت:(أَ كَفَرْتَ
بِالَّذِي خَلَقَكَ)استفهامى است انكارى كه
مضامين كلام او را انكار نموده است، چون كلام او همان طور كه گفتيم متضمن شرك به
خداى سبحان و دعوى استقلال براى خود و براى اسباب و مسببات بود كه از فروع شرك او
همان استبعاد او نسبت به قيام قيامت و ترديد در آن بود.
و اما اينكه زمخشرى در كشاف گفته كه آن شخص رفيقش را به خاطر
اينكه در مساله معاد شك ورزيده كافر دانسته همانطور كه منكر نبوت و تكذيب كننده يك
پيامبر كافر است [1] حرف صحيحى
نيست. چگونه مىشود اينطور باشد و حال آنكه اگر تكفير به خاطر شك در معاد بود آن
شخص در مقام دفاع از خود نمىگفت: من براى خدا هيچ شريكى قائل نيستم
بلكه مىگفت: من ايمان به معاد دارم و اگر بگويى آيات مورد بحث صراحت
دارد