چگونه و با چه زرنگى و فعاليتى در اين ماديات دخل و تصرف مى‌كند به اين پندارها دچار مى‌شود كه زرنگى و فعاليت از كرامت و فضيلت خود او است، از اين ناحيه هم دچار مرضى كشنده مى‌گردد، و آن تكبر بر ديگران است.

و اين اختلاف دو وصفى كه در آيه است، يعنى وصف ملك را به اين تعبير كه:

(جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَيْنِ ...) و وصف آن شخص خويشتن را به اينكه:(أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا وَ أَعَزُّ نَفَراً) با اينكه ممكن بود در اولى بفرمايد: كان لاحدهما جنتان- يكى از آن دو نفر دو قطعه باغ داشت به همين حقيقت كه گفتيم برمى‌گردد، يعنى شخص مذكور جز خودش كسى را نمى‌ديده و پروردگارش را كه او را بر حظوظ مادى‌اش مسلط كرده و به نفراتى كه ارزانيش داشته عزتش بخشيده به كلى فراموش كرده، و با چنين دركى بوده كه به رفيقش گفته:(أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا وَ أَعَزُّ نَفَراً) و اين همانند درك و فهمى است كه قارون را واداشت تا به كسى كه نصيحتش مى‌كرد (كه از داشتن مال زياد خرسندى مكن و با آن به ديگران احسان كن) بگويد:(إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى‌ عِلْمٍ)[1].

آرى گفتن اينكه‌(أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا ...) كشف از اين مى‌كند كه گوينده‌اش براى خود كرامتى نفسى و استحقاقى ذاتى معتقد بوده و به خاطر غفلت از خدا دچار شرك گشته و به اسباب ظاهرى ركون نموده و وقتى داخل باغ خود مى‌شود، هم چنان كه خداى تعالى حكايت نموده مى‌گويد:(ما أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هذِهِ أَبَداً وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً).

( وَ دَخَلَ جَنَّتَهُ وَ هُوَ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ قالَ‌) ...(مِنْها مُنْقَلَباً ).

چهار ضميرى كه در اين آيه است به كلمه رجل برمى‌گردد. و مقصود از اينكه فرمود: داخل باغش شد با اينكه دو تا باغ داشت، جنس باغ است، و بدين جهت كلمه جنت را به صيغه تثنيه نياورده. بعضى گفته‌اند: از اين جهت تثنيه نياورده كه انسان هر چند باغ متعدد داشته باشد در هنگام وارد شدن به يك يك آنها وارد مى‌شود و در آن واحد نمى‌تواند داخل دو تا باغ شود.

و در كشاف گفته: اگر كسى اشكال كند كه چرا كلمه جنت را بعد از آنكه تثنيه آورده بود مفرد آورد، در جوابش مى‌گويم معناى اين مفرد آوردن اين است كه اين شخص چون در آخرت بهره‌اى از بهشت ندارد بهشت او تنها همين است كه در دنيا دارد، و ديگر از بهشتى كه مؤمنين را بدان وعده داده‌اند نصيب ندارد، و در افاده اين معنا يك جنت و دو جنت‌

[1] خودم با زرنگى و علم خود اين مال را به دست آورده‌ام. سوره قصص، آيه 78.