(الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ ...) گفته‌اند: يعنى بگوييد الحمد للَّه الذى نزل صحيح نيست.

(وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً)- ضمير در له به كتاب برمى‌گردد، و جمله مورد بحث جمله حاليه است از كتاب. و كلمه قيما آن گونه كه از كتاب فهميده مى‌شود حال بعد از حال است، زيرا خداى تعالى در مقام ستايش خويش است از اين جهت كه كتابى نازل كرده و به صفت نداشتن اعوجاج متصف است، و از اين جهت كه آن كتاب بر تامين مصالح جامعه بشرى قيم است. پس به هر دو صفت بذل عنايت شده، آن هم بطورى مساوى، و همين اقتضاء مى‌كند كه جمله مزبور حاليه باشد، و قيم نيز حال دوم باشد.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: جمله‌(وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً) عطف است بر صله، و كلمه قيما حال از ضمير در له است، و معنايش اين است كه و حمد آن خداى را كه براى كتاب در حالى كه قيم است اعوجاج قرار نداده [2] و يا قيما منصوب به مقدرى است و معنايش اين است كه و حمد آن خدايى را كه براى كتاب اعوجاج قرار نداده و آن را قيم قرار داده و لازمه اين دو وجه اين است كه عنايت ميان اصل نزول و قيم بودن و بى اعوجاج بودن كتاب تقسيم شود، و بر شما خواننده عزيز روشن شد كه اين خلاف عنايتى است كه مستفاد از سياق است.

بعضى‌[3] ديگر از مفسرين گفته‌اند: در آيه شريفه تقديم و تاخير به كار رفته و تقدير آن نزل الكتاب قيما و لم يجعل له عوجا است و اين بدترين نظريه‌اى است كه در باره آيه ابراز شده، وجه رد نظريه فوق اين است كه نفى اعوجاج در قرآن، مقدم بر اثبات قيموميت است.

زيرا عدم اعوجاج كمالى است كه قرآن فى نفسه دارد، و قيموميت كمالى است كه قرآن به ديگران مى‌دهد و معلوم است كمال بر تكميل تقدم دارد.

و اينكه كلمه عوج كه نكرده است و در سياق نفى قرار گرفته خود افاده عموميت مى‌كند، پس قرآن كريم در تمامى احوال و از همه جهات مستقيم و بدون اعوجاج است. و در لفظش فصيح و در معنايش بليغ و در هدايت نمودنش موفق و حتى در حجت‌ها و براهينش قاطع و در امر و نهيش خيرخواه، و در قصص و اخبارش صادق و بدون اغراق و در قضاوتش فاصل ميان حق و باطل است. و همچنين از دستبرد شيطانها محفوظ و از اختلاف در

[1] روح المعانى، ج 15، ص 200.

[2] كشاف، ج 2، ص 702.

[3] روح المعانى، ج 15، ص 201.