قرار داده‌ايد. در جمله (أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ‌) مقصود از سماء جهت بالا است، يعنى مقصود از اين كلمه، همان معناى لغوى آن است، و مقصود از آب نازل، باران است كه از جهت بالا فرو مى‌ريزد، پس آب در كره زمين كه مايه زندگى جنبدگان و نباتات زمين است، همه از باران است.

[معناى (سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ‌) و (سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ) ]

(وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ).

تسخير كشتيها براى مردم به معناى آن است كه آن را وسيله نفع بردن مردم در مقاصدشان قرار دهد، به اين صورت خود آنان و بارهايشان را از جايى بجاى ديگر حمل كند بدون اينكه متوقف شوند، و يا در آب فرو روند.

و اما اينكه بعضى‌[1] گفته‌اند تسخير كشتيها براى بشر به معناى قدرت دادن بشر بر ساختن و به كار بستن كشتى است، و منظور اين است كه خداوند بشر را به چنين طريقه‌اى آشنا نمود معنايى بعيد است، چون ظاهر از تسخير چيزى براى ايشان، اين است كه خداوند در آن چيز تصرفى بكند، و آن را موافق با مقاصد و منافع بشر قرار دهد، نه اينكه در خود انسان تصرف كند، و دل و فهم او را ملهم به ساختن آن چيز بنمايد.

طبع كلام اقتضاء دارد كه بفرمايد: و سخر لكم البحر لتجرى فيه الفلك بامره و سخر لكم الانهار- دريا را براى شما مسخر نمود تا كشتى‌ها در آن آمد و شد كنند، و رودخانه‌ها را براى شما مسخر نمود . ولى اينطور نفرمود، بلكه به عكس فرمود كشتى‌ها را براى شما مسخر كرد تا به امر خدا در دريا آمد و شد كنند چون در ميان نعمت‌هاى دريايى، كشتى چشم‌گيرترين آنها است، نه اينكه منحصر به آن باشد و شايد همين جهت باعث شده كه مطلب را به عكس بفرمايد، چون مقام گفتار، مقام شمردن نعمتها است، و نعمت كشتى چشم‌گيرتر است، هر چند كه نعمت دريا بزرگتر است.

و اگر جريان كشتى در دريا را به امر خدا نسبت داده با اينكه ظاهرا علتهاى طبيعى، از قبيل باد و بخار و ساير عوامل طبيعى آن را به جريان در مى‌آورند به اين منظور بوده كه بفهماند خداى تعالى يگانه سببى است كه هر سبب ديگرى به او منتهى مى‌گردد.

و مقصود از انهار در جمله‌(سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ) آبهاى جارى است كه در مكانهاى مختلف زمين جريان دارد. و تسخير انهار به اين است كه آنها را رام بشر

[1] تفسير روح المعانى، ج 13، ص 224.