از لحاظ خلقت به نحو ذكوريت و انوثيت و بلندى و كوتاهى و سفيد و سياهى نيست، بلكه مقصود، از اختلاف، اختلافى است كه در باره دين حق از نظر اعتقاد و يا از لحاظ عمل داشتند، و خداى تعالى آن را در دنيا در كتابهايى فرستاده بود و در زبان انبيايش بهر طريقى كه ممكن بود بيان كرده بود، هم چنان كه خودش فرمود:(وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ)[1].

از همين جا براى روشنفكر متدبر روشن مى‌شود كه آن بيانى كه خدا در قيامت دارد غير بيان دنيايى او يعنى كتاب او و زبان انبياء و حكمت و موعظه و جدال پسنديده ايشان است، بيانى است كه ظهورش از همه اينها بيشتر است، و بيانى كه اينقدر روشن باشد جز عيان چيز ديگرى نمى‌تواند باشد، عيانى كه ديگر جايى براى شك و ترديد و وسوسه درونى باقى نمى‌گذارد، هم چنان كه در آيه‌(كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ)[2] و آيه‌(يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ)[3] به اين معنا اشاره مى‌فرمايد.

پس آن روز آن حقايق و معارف دينى را كه در باره‌اش اختلاف مى‌كردند به چشم خود مى‌بينند، اعمال صالح را از كارهاى باطلى كه بطور دايم مى‌كردند تميز مى‌دهند و حق برايشان مكشوف مى‌شود.

(إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْ‌ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ).

اين آيه نظير آيه 82 سوره يس است كه مى‌فرمايد: (إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ‌)- همانا فرمان خدا بر اين است كه وقتى اراده خلقت چيزى را بكند تا بگويد موجود باش، موجود مى‌شود از تركيب اين دو آيه بدست مى‌آيد كه خدا امر خود را قول هم ناميده هم چنان كه امر و قولش را از جهت قوت و محكمى و ابهام‌ناپذيرى، حكم و قضاء نيز خوانده و فرموده:(وَ ما أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ)[4] و نيز فرموده:

[1] و ما كتاب را به تو نازل نكرديم مگر براى اينكه براى مردم روشن سازى آنچه را كه در آن اختلاف مى‌كنند. سوره نحل، آيه 64.

[2] تو از اين( روز سخت) در غفلت بودى تا آنكه ما پرده‌ات را كنار زديم اينك ديدگانت تيز است. سوره ق، آيه 22.

[3] خدا امروز دين حق ايشان را به ايشان مى‌دهد و مى‌فهمند كه خدا حق آشكار است. سوره نور، آيه 25.

[4] من نمى‌توانم از خدا بى‌نيازتان كنم، حكمى نيست مگر آنكه براى او است. سوره يوسف، آيه 67.