ضمير در خلقها باشد، و ممكن هم هست ظرف مستقرى باشد متعلق به جمله دوم، يعنى جمله‌(فِيها دِفْ‌ءٌ) و تقدير آن فى الانعام دف‌ء كائنا لكم بوده باشد.

(وَ لَكُمْ فِيها جَمالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَ حِينَ تَسْرَحُونَ).

كلمه جمال به معناى زينت و حسن منظر است، و در مجمع البيان گفته:

تريحون از اراحة است كه به معناى برگرداندن رمه و گله از چراگاه به منزل در هنگام غروب براى آسايش است و لذا آن مكانى را كه احشام در آن آسايش مى‌كنند مراح گويند، و كلمه تسرحون از ماده سروح است كه به معناى بيرون شدن احشام از مراح (اصطبل) به چراگاه در هنگام صبح است گفته مى‌شود: سرحت الماشيه سرحا و سروحا و سرحها اهلها [1].

خداى تعالى مى‌فرمايد: براى شما در انعام و چهارپايان دو منظره خوش و زيبايى است، يكى در هنگام بيرون كردن انعام به طرف صحرا در صبح، و ديگرى در هنگام برگرداندن آنها به طرف منزل، در عصر.

(وَ تَحْمِلُ أَثْقالَكُمْ إِلى‌ بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ).

كلمه اثقال جمع ثقل است كه به معناى بار سنگين است، و مقصود از شق الانفس مشقتى است كه نفوس در حمل بارها در مسافتهاى طولانى و راههاى دشوار تحمل مى‌كنند.

و مقصود اين است كه انعام، مانند شتران و بعضى گاوها بارهاى آدمى را به شهرى حمل مى‌كنند كه رسيدن به آن شهر با نبود شتر و گاو مشقتى دارد كه تحملش بر نفوس دشوار است، و خداوند با خلقت شتر و گاو، و مسخر نمودن آنها براى بشر آن مشقت را از بشر برداشت، كه خدا نسبت به شما مردم رؤوف و رحيم است.

(وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوها وَ زِينَةً وَ يَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ).

اين جمله عطف است بر كلمه انعام در آيه قبلى، و تقديرش اين است كه:

و الخيل و البغال و الحمير خلقها لكم لتركبوها و زينة- اسبان و استران و خران را نيز براى شما خلق كرد، تا شما سوار شويد، و تا زينت شما باشند و اين جمله اخير مى‌فهماند كه خلقت چهارپايان ارتباطى با منافع شما دارد، چون شما

[1] مجمع البيان ج 6 ص 349، ط تهران.