جناب شعيب (ع) اين حقيقت را بيان كرد و اعتراف نمود كه توفيقش از خداى تعالى است و اين خود يكى از فروعات فاطر بودن خدا نسبت به هر چيز است و همچنين از فروعات حافظ بودن خدا بر هر چيز و قائم بودنش بر هر نفسى (هر كسى) به آنچه كه انجام دهد مى‌باشد، هم چنان كه خودش فرمود:(الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)[1]. و نيز فرموده:(وَ رَبُّكَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ حَفِيظٌ).[2] و نيز فرموده:(أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلى‌ كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ)[3].

و نيز فرمود:(إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا).[4] و حاصل اين آيات اين است كه خداى تعالى كسى است كه اشياء را از عدم بيافريد و اعمال اشياء را نيز او به اشياء داد، روابطى هم كه بين اشياء هست او برقرار كرد، چون هستى هر چيز از خدا است و او است كه هر چيزى را در قبضه قدرت خود نگه داشته و آثار روابط بين اشياء را نيز در قبضه قدرتش دارد و نمى‌گذارد اشياء زايل گشته در پس پرده بطلان غايب گردند.

و لازمه اين مطلب اين است كه خداى تعالى وكيل هر چيزى در تدبير امور آن چيز باشد پس اثر هر چيز در تحقق روابطى كه بين آن اثر و ساير اشياء هست منسوب به خدا و مستند به اوست چون او محيط به هر چيز و قاهر بر آن است و در عين حال اثر آن چيز به اذن خدا منسوب به آن چيز نيز هست.

و بر كسى كه خود را بنده او مى‌داند و عالم به مقام پروردگار خويش و عارف به اين حقيقت باشد واجب است كه با انشاى توكل بر پروردگارش و رجوع به او آن حقيقت را ممثل سازد، و به همين جهت جناب شعيب (ع) بعد از آنكه گفت: توفيقم به خدا است، دنبالش انشاى توكل و انابه نموده، گفت:(عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ).

گفتارى در معناى حريت انسان در عملش [ (آزادى تكوينى و تشريعى و بيان اينكه آزادى انسان متاثر مى‌شود از: اسباب و علل، و حيات اجتماعى و مدنى)]

انسان به حسب خلقتش موجودى است داراى شعور و اراده تنها او است كه مى‌تواند

[1] سپاس و حمد همه‌اش براى خداست كه فاطر آسمانها و زمين است. سوره فاطر، آيه 1

[2] پروردگار تو بر هر چيز حافظ و نگهبان است. سوره سبا، آيه 21

[3] آيا كسى كه قائم بر هر نفسى است بدانچه مى‌كند- مثل معبودى سنگى و بى شعور است؟.

سوره رعد، آيه 33

[4] خداى تعالى است كه آسمانها و زمين را از اينكه فرو بريزند نگه مى‌دارد. سوره فاطر، آيه 41