اين دو احتمالى كه فرض كرديم كدام بهتر است؟ بايد گفت احتمال اولى بهتر است، براى اينكه ظاهر آيه اين است كه مى‌خواهد اخسرين- زيانكارترين را منحصر در آنان كرده بفرمايد: اين طايفه از تمامى طوايف گنهكار خاسرترند و نمى‌خواهد بفرمايد: خسران آخرتشان بيشتر از خسران دنيائيشان است.

[معناى اخبات و مراد از اخبات مؤمنين به سوى خدا و بيان اينكه وصف:(وَ أَخْبَتُوا إِلى‌ رَبِّهِمْ) در آيه شريفه، به طايفه خاصى از مؤمنين اشاره دارد]

(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلى‌ رَبِّهِمْ ...) راغب در مفردات گفته است: كلمه خبت به معناى زمين مطمئن و محكم است، و وقتى گفته مى‌شود: أخبت الرجل معنايش اين است كه تصميم گرفت به زمينى محكم برود، و يا در آن زمين پياده شد، نظير كلمه اسهل و انجد كه به معناى به سرزمين هموار رفت، به بلندى رفت مى‌باشد، و به تدريج در معناى نرمى و تواضع استعمال شده كه در آيه‌(وَ أَخْبَتُوا إِلى‌ رَبِّهِمْ ) به همين معنا آمده، و نيز در جمله‌(وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ) به معناى تواضع آمده، مى‌فرمايد افراد متواضع را كه استكبارى از عبادت خدا ندارند بشارت بده، و نيز در جمله‌(فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ) يعنى دلهايشان براى او نرم و خاشع مى‌گردد[1].

و بنا بر اين، منظور از اخبات مؤمنين به سوى خدا ، اطمينان و آرامش يافتنشان به ياد او و تمايل دلهايشان به سوى او است، بطورى كه ايمان درون دلشان متزلزل نگشته، به اين سو و آن سو منحرف نشوند و دچار ترديد نگردند، همانطور كه زمين محكم اين چنين است، و اشيايى را كه بر گرده خود دارد نمى‌لغزاند. بنا بر اين، وجهى نيست براى گفتار آن مفسر[2] كه گفته:

اصل جمله‌(أَخْبَتُوا إِلى‌ رَبِّهِمْ) اخبتوا لربهم بوده، زيرا نكته‌اى كه در معناى اطمينان هست نكته‌اى است كه بايد با حرف الى متعدى شود، نه با حرف لام .

در اين آيه خداى تعالى ايمان و عمل صالح را مقيد كرده به اخبات، و اين دلالت دارد بر اينكه منظور از اين مؤمنين عموم دارندگان ايمان نيست، بلكه طايفه خاصى از مؤمنين است، و آن افراد خاصى از مؤمنين هستند كه اطمينان به خدا دارند و داراى بصيرتى از ناحيه پروردگار خويشند، و اين خصوصيت همان است كه ما در صدر آيات در تفسير جمله‌(أَ فَمَنْ كانَ عَلى‌ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ ...) آورده و گفتيم: اين آيات ما بين دو طايفه خاص از مردم مقايسه مى‌كند، يكى آنهايى كه اهل بصيرت الهى‌اند، و يكى آنهايى كه چشم بصيرت خود را از دست داده‌اند.

از اينجا فساد گفتار بعضى از مفسرين روشن مى‌شود كه گفته‌اند: اين هفت آيه، يعنى‌

[1] مفردات راغب، ماده خبت .

[2] تفسير طبرى، ج 12، ص 16.