نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 651
جنگ را ميشمارد و عهد
عبارتست از التزام به چيزى و عقد قلبى بر آن و هر چند خداى تعالى آن را در آيه
مطلق آورده، لكن بطورى كه بعضى گمان كردهاند شامل ايمان و التزام به احكام دين
نميشود، براى اينكه دنبالش فرموده: (اذا عاهدوا وقتى كه عهد مىبندند)، معلوم
مىشود منظور از عهد نامبرده عهدهايى است كه گاهى با يكديگر مىبندند (و يا با خدا
مىبندند، مانند نذر و قسم و امثال آن) و ايمان و لوازم ايمان مقيد به قيد وقتى
دون وقتى نميشود بلكه ايمان را هميشه بايد داشت.
و لكن اطلاق
عهد در آيه شريفه شامل تمامى وعدههاى انسان و قولهايى كه اشخاص ميدهد ميشود، مثل
اينكه بگويد: (من اين كار را ميكنم، و يا اين كارى كه مىكردم ترك مىكنم) و نيز
شامل هر عقد و معامله و معاشرت و امثال آن مىشود. و صبر عبارتست از ثبات بر
شدائد، در مواقعى كه مصائب و يا جنگى پيش مىآيد و اين دو خلق يعنى وفاى به عهد و
صبر هر چند شامل تمامى اخلاق فاضله نميشود و لكن اگر در كسى پيدا شد، بقيه آن
خلقها نيز پيدا ميشود.
و اين دو خلق
يكى متعلق به سكون است و ديگرى متعلق به حركت وفاى به عهد متعلق به حركت و صبر
متعلق به سكون، پس در حقيقت ذكر اين دو صفت از ميان همه اوصاف مؤمنين به منزله اين
است كه فرموده باشد: مؤمنين وقتى حرفى ميزنند، پاى حرف خود ايستادهاند و از عمل
به گفته خود شانه خالى نميكنند.
و اما اين كه
براى بار دوم مؤمنين را معرفى نموده كه(أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا) براى اين
بود كه صدق، وصفى است كه تمامى فضائل علم و عمل را در بر ميگيرد، ممكن نيست كسى
داراى صدق باشد و عفت و شجاعت و حكمت و عدالت، چهار ريشه اخلاق فاضله را نداشته
باشد، چون آدمى به غير از اعتقاد و قول و عمل، چيز ديگرى ندارد و وقتى بنا بگذارد
كه جز راست نگويد، ناچار ميشود اين سه چيز را با هم مطابق سازد، يعنى نكند مگر
آنچه را كه ميگويد و نگويد مگر آنچه را كه معتقد است و گر نه دچار دروغ ميشود.
و انسان
مفطور بر قبول حق و خضوع باطنى در برابر آن است هر چند كه در ظاهر اظهار مخالفت
كند.
بنا بر اين
اگر اذعان به حق كرد و بر حسب فرض بنا گذاشت كه جز راست نگويد، ديگر اظهار مخالفت
نميكند، تنها چيزى را ميگويد كه بدان معتقد است و تنها عملى را ميكند كه مطابق
گفتارش است، در اين هنگام است كه ايمان خالص و اخلاق فاضله و عمل صالح، همه با هم
برايش فراهم ميشود.
هم چنان كه
در جاى ديگر نيز در شان مؤمنان فرموده: ((يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا
اتَّقُوا اللَّهَ، وَ كُونُوا)
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 651