خودش خود را ناچار نكرده باشد و نيز در صورتى كه در خوردن از حد اضطرار تجاوز نكند گناهى بر او نيست كه خدا غفور و رحيم است (173).

بدرستى آنهايى كه از كتاب خدا آنچه را كه خدا نازل كرده كتمان مى‌كنند و با كتمان آن ثمن اندك بدست مى‌آورند آنها آنچه مى‌خورند جز آتشى نيست كه بدرون خود مى‌كنند و خدا روز قيامت با آنها سخن نخواهد گفت و تزكيه‌شان نخواهد كرد و عذابى دردناك خواهند داشت (174).

اينان همانهايند كه با سرمايه هدايت، گمراهى مى‌خرند و مغفرت را با عذاب معاوضه مى‌كنند راستى چقدر بر چشيدن آتش تحمل دارند (175).

و اين عذاب بدانجهت است كه خدا كتاب را بحق نازل كرد و اينان كه در كتاب اختلاف راه انداختند در شقاقى دور از اصلاح هستند (176).

بيان‌

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ) الخ، اين جمله خطابى است خاص به مؤمنين، كه بعد از خطاب قبلى كه به عموم مردم بود قرار گرفته، پس از قبيل انتزاع خطابى از خطابى ديگر است كانه از خطاب جماعتى كه پذيراى نصيحت نيستند، منصرف شده و روى سخن به عده خاص كرده كه دعوت داعى خود را اجابت مى‌گويند، چون به او ايمان دارند.

و التفاتى كه بين دو خطاب واقع شده ناشى از تفاوتى است كه در افراد مخاطب است، چون از دارندگان ايمان بخدا اين توقع مى‌رفت كه دعوت را بپذيرند به همين جهت عبارت قبلى‌(مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالًا طَيِّباً)، را به عبارت‌(طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ) عوض كرد، تا وسيله شود، بعد از آن از ايشان بخواهد تنها خدا را شكر گويند، چون مردمى موحد بودند و بجز خداى سبحان كسى را نمى‌پرستيدند.

عين اين نكته باعث شد بفرمايد: (ما رزقناكم، آنچه ما روزيتان كرديم)، و نفرمايد (ما رزقتم، آنچه روزى شده‌ايد)، و يا (ما فى الارض، آنچه در زمين است) و يا تعبير ديگر نظير اينها، تا اشاره و يا دلالت كند بر اينكه خدا در نظر آنان معروف و بايشان نزديك و نسبت به آنان مهربان و رئوف است.

و ظاهرا جمله:(مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ) الخ، از قبيل اضافه صفت به موصوف باشد نه از قبيل قيام صفت در مقام موصوف، و معناى آيه بنا بر تقدير اول اين ميشود: (بخوريد از آنچه ما روزيتان كرديم، كه همه‌اش پاكيزه است)، و اين معنا مناسب‌تر است با اظهار نزديكى و مهربانى خدا كه مقام، آن را افاده ميكند و بنا بر تقدير دوم معنا چنين مى‌شود: (بخوريد از رزق طيب، نه از خبيث‌هاى آن) و اين معنا با معنايى كه مقام آن را افاده مى‌كند نميسازد و از آن دور است چون مقام مى‌خواهد آزادى مردم را برساند نه اينكه ممنوع بودن آنان را افاده كند، ميخواهد بفرمايد: اينكه از