نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 494
سوم اينكه در آخر آيه
فرموده:(لَعَلَّكُمْ
تَهْتَدُونَ) كه خداى تعالى اظهار
اميدوارى به هدايت مسلمانان به سوى صراط مستقيم كرده، و در سابق آنجا كه در باره:(اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ)[1] بحث مىكرديم، در باره اهتداء سخن گفتيم.
بعضى از
مفسرين گفتهاند: اينكه در آيه تحويل قبله فرموده:(وَ لِأُتِمَّ
نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ، وَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) و نيز در آيه فتح
مكه نظير آن را آورده، و فرموده:(إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً،
لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ
نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً)،[2]
خود دليل بر اين است كه در آيه مورد بحث هم بشارتى است به فتح مكه.
توضيح اينكه:
كعبه در صدر اسلام پر بود از بتهاى مشركين و وثنهاى ايشان، و خلاصه بت در آنجا
حاكم بود و در ايامى كه اين آيه نازل مىشد، هنوز اسلام قوت و شوكتى بخود نگرفته
بود، خداى تعالى رسول خود را هدايت كرد به اينكه رو به بيت المقدس نماز بخواند،
چون بيت المقدس قبله يهوديان بود، كه هر چه باشد دينشان باسلام نزديكتر از دين
مشركين بود، ولى بعد از آنكه رسول خدا 6 به مدينه هجرت كرد و زمان فرا رسيدن فتح
مكه نزديك شد، و انتظار فرمان الهى به تطهير كعبه از پليدى بتها، شديد گرديد.
در چنين
شرائطى دستور برگشتن قبله بسوى كعبه صادر شد و اين خود نعمت بس بزرگى بود، كه خدا
مسلمانان را بدان اختصاص داد، آن گاه در ذيل همين فرمان وعده فرمود: كه بزودى نعمت
و هدايت را بر تو تمام خواهد كرد، يعنى كعبه را از پليدىهاى اصنام خواهد پرداخت،
آن چنان كه فقط خدا در آن عبادت شود و تنها معبد مسلمانان گردد و تنها مسلمانان رو
بسوى آن عبادت كنند، پس نتيجه مىگيريم كه جمله:(وَ لِأُتِمَّ
نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ) الخ، بشارت به فتح مكه است.
از سوى ديگر،
بعد از آنكه در سوره فتح به مسئله فتح مكه ميپردازد، دوباره به همان وعده قبلى
اشاره مىكند، كه در آيه مورد بحث آمده بود و مىفرمايد:(وَ يُتِمَّ
نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً).
اين بود
گفتار آن مفسر و توضيح ما در باره آن، و لكن گو اينكه به ظاهرش گفتارى است دلچسب،
اما خالى از تدبر و دقت است، براى اينكه ظاهر آيات با آن نمىسازد زيرا مدرك مفسر
نامبرده در آيه مورد بحث(وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَ
لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) الخ، لام غايت است، كه بر سر (اتم) در آمده و
اين لام عينا در آيه سوره فتح آمده و فرموده:(لِيَغْفِرَ
لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ
عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً).