واحد است، و نمى‌شود بمضمونش اعتماد كرد، و از مجموع آنها هم چيزى استفاده نمى‌شود، لذا نه تواتر لفظى دارند، و نه معنوى، و ليكن چنان هم نيست كه در ابواب معارف دينى مشابه نداشته باشد، چون نوعا رواياتى كه در ابواب مختلف معارف وارد شده، همينطورند، و لذا اصرارى نيست كه آنها را طرد و بكلى رد كنيم.

اما رواياتى كه مى‌گويد: كعبه قبلا قبه‌اى بود، كه براى آدم نازل شد، و همچنين آنها كه مى‌گويند: ابراهيم بوسيله براق بسوى مكه رفت، و امثال اين مطالب، از باب كرامت و خارق العاده، و حوادث غير طبيعى است، كه هيچ دليلى بر محال بودنش نداريم، علاوه بر اينكه اين تنها معجزه‌اى نيست كه قرآن كريم براى انبياء خود اثبات كرده، بلكه آنان را به معجزات بسيار و كرامات خارق العاده زيادى اختصاص داده است، كه موارد بسيارى از آن در قرآن ثابت شده است.

و اما رواياتى كه داشت: پايه‌هاى كعبه و نيز حجر الاسود و سنگ مقام از بهشت نازل شده- و اينكه سنگ مقام در زير مقام فعلى دفن شده- و نظائر اين، در باره‌اش گفتيم: كه نظير اين گونه روايات در معارف دينى بسيار است، حتى در باره بعضى از نباتات و ميوه‌ها و امثال آن آمده، كه مثلا فلان ميوه يا فلان گياه، بهشتى است.

و نيز رواياتى كه مى‌گويد: فلان چيز از جهنم، و يا از فوران جهنم است، و باز از همين دسته است رواياتى كه در باب طينت وارد شده، ميگويد طينت مردم با سعادت از بهشت، و طينت اشقياء از آتش بوده، يا از دسته اول از عليين، و از دسته دوم از سجين بوده است.

و نيز از همين دسته است آن رواياتى كه مى‌گويد: بهشت برزخ در فلان قطعه از زمين، و آتش برزخ در آن قطعه ديگر از زمين است، و رواياتى كه مى‌گويد: قبر يا باغى از باغ‌هاى بهشت است، و يا حفره‌اى از حفره‌هاى جهنم، و امثال اين روايات كه هر كس اهل تتبع و جستجو، و نيز بيناى در مطاوى اخبار باشد به آنها دست مى‌يابد.

و اين گونه روايات همانطور كه گفتيم بسيار زياد است، بطورى كه- اگر نتوانيم مضمون يك يك آنها را بپذيريم- بارى همه را هم نمى‌توانيم رد نموده، بكلى طرح كنيم، و يا در صدور آنها از ائمه ع، و يا در صحت انتساب آنها به آن حضرات مناقشه كنيم، چون اين گونه روايات از معارف الهيه است كه فتح بابش بوسيله قرآن شريف شده، و ائمه ع مسير آن را دنبال كرده‌اند، آرى از كلام خداى تعالى برمى‌آيد: كه تنها حجر الاسود و چه و چه از ناحيه خدا نيامده، بلكه تمامى موجودات از ناحيه او نازل شده است، و آنچه در اين نشئه كه نشئه طبيعى و مشهود است ديده مى‌شود، همه از ناحيه خداى سبحان نازل شده، چيزى كه هست آنچه از موجودات‌