بدان اشاره ميكند، بلكه معنايى است بلندتر و عالى‌تر از آن، كه انشاء اللَّه بيانش خواهد آمد.

[مراد از(أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا)]

(وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ)، اين آيه معنايى را كه قبلا براى اسلام كرديم، بيان مى‌كند، چون كلمه (مناسك جمع منسك) است، كه بمعناى عبادتست، هم چنان كه در آيه: ((وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً)، براى هر امتى عبادتى مقرر كرديم).[1] باين معنا است و يا بمعناى آن عملى است كه بعنوان عبادت آورده مى‌شود، و چون در آيه مورد بحث مصدر اضافه به (نا- ما) شده، افاده تحقق را مى‌كند، ساده‌تر آنكه مى‌رساند آن مناسكى منظور است، كه از ايشان سر زده، نه آن اعمالى كه خدا خواسته تا انجامش دهند.

خلاصه مى‌خواهيم بگوئيم: كلمه (مناسكنا)، اين نكته را مى‌رساند كه خدايا حقيقت اعمالى كه از ما بعنوان عبادت تو سر زده، بما نشان بده، و نميخواهد درخواست كند: كه خدايا طريقه عبادت خودت را بما ياد بده، و يا ما را بانجام آن موفق گردان، و اين درخواست همان چيزيست كه ما در تفسير جمله: ((وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ، وَ إِقامَ الصَّلاةِ، وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ)، ما بايشان فعل خيرات، و اقامه نماز، و دادن زكات، را وحى كرديم).[2] بدان اشاره كرديم، و انشاء اللَّه باز هم در جاى خودش خواهيم گفت، كه اين وحى عبارت است از تسديد در فعل، نه ياد دادن تكاليفى كه مطلوب انسان است، و كانه آيه:(وَ اذْكُرْ عِبادَنا إِبْراهِيمَ، وَ إِسْحاقَ، وَ يَعْقُوبَ، أُولِي الْأَيْدِي وَ الْأَبْصارِ، إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ).[3] هم باين معنا اشاره مى‌كند، چون به رسول خدا 6 امر مى‌كند كه بندگان او ابراهيم و اسحاق و يعقوب را بياد آورد، كه صاحبان قدرت و بصيرت بودند، و او ايشان را بموهبت خالص ياد آن سراى ديگر اختصاص داد.

پس تا اينجا بخوبى روشن شد، كه مراد از اسلام و بصيرت در عبادت، غير آن معناى شايع و متعارف از كلمه است، و همچنين مراد بجمله (و تب علينا) توبه از گناهان كه معناى متداول كلمه است، نيست. چون ابراهيم و اسماعيل دو تن از پيامبران و معصومين به عصمت خداى تعالى بودند، و گناه از ايشان سر نميزند، تا مانند ما گنهكاران از آن توبه كنند.

در اينجا ممكن است بگويى: آنچه از معناى اسلام، و نشان دادن مناسك و توبه، كه شايسته مقام ابراهيم و اسماعيل ع است، غير آن معناى از اسلام، و ارائه مناسك، و توبه است، كه در خود ذريه آن جناب است، و به چه دليل بگوئيم: اين عناوين در حق ذريه آن جناب نيز اراده شده؟ با اينكه آن جناب ذريه خود را جز در خصوص دعوت اسلام با خودش و فرزندش‌

[1]- سوره حج آيه 34

[2]- سوره انبياء آيه 73

[3]- سوره ص آيه 45- 46