نفسانى و شیطانى باشد هر چه به دست آورد اگر چه یک تسبیح باشد به همان اندازه از خداوند تعالى دور است و فاصله گرفته.

پسرم! سوره مبارکه حشر را مطالعه کن که گنجینه‌هایى از معارف و تربیت در آن است و ارزش دارد که انسان یک عمر در آنها تفکر کند و از آنها به مدد الهى توشه‌ها بردارد خصوصاً آیات اواخر آن از آنجا که فرماید: یا ایها الذین امنوا اتقوالله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ان الله خبیر بما تعلمون تا آخر سوره. در همین آیه کوچک لفظاً و بسیار بزرگ معناً احتمالاتى است سازنده هشیار دهنده که به بعض آنها اشاره مى‌شود.

1- مى‌تواند خطاب به کسانى باشد که اول مرتبه ایمان را دارند مثل ایمان عامه. در این احتمال امر به تقوا امر به اولین مراتب آن است که تقواى عامه است و آن پرهیز از مخالفت احکام ظاهرى الهى است و مربوط به اعمال قالبى است. به این احتمال جمله ولتنظر نفس ما قدمت لغد تحذیر از پیامدهاى اعمال ماست و شاهد است برآنکه آنچه عمل مى‌کنیم خود آنها به صورت مناسب در نشئه دیگر وارد مى‌شوند و به ما خواهند رسید. و آیات و اخبار زیادى در این باره آمده است. تفکر در همین امر دل‌هاى بیدار را کفایت مى‌کند بلکه دل‌هاى مستعد را بیدار مى‌نماید و ممکن است راهگشاى مراتب دیگر و مقامات بالاتر شود. و ظاهر آن است که امر به تقوا مکرراً تاکید باشد گرچه احتمال دیگر هم هست و قوله: ان الله خبیر بما تعلمون . باز تحذیر جدید است براى اینکه اعمال شما از محضر حق تعالى پنهان نمى‌ماند چه همه عالم محضر حق است.

2- ممکن است خطاب به کسانى باشد که ایمان را به قلب خویش رسانده‌اند. چه بسا که انسان به حسب ظاهر ایمان و اعتقاد به شهادتین داشته باشد لکن قلب او از آن بى خبر باشد علم و اعتقاد به اصول خمسه داشته باشد لکن این علم و ایمان به قلبش نرسیده باشد. شاید جز خواص مومنین دیگران چنین باشند. معصیت‌هایى که از بعض مومنین صادر مى‌شود منشاش همین است. اگر دل به روز جزا و عقاب آنچنانى آگاه باشد و ایمان آورده باشد به آن صدور معصیت و نافرمانى بسیار بعید است و کسى که قلبش ایمان به عدم اله الا الله دارد گرایش به غیر حق تعالى و ستایش از دیگران نکند و خوف و هراس از غیر او نخواهد داشت.

پسرم! گاهى مى‌بینم از تهمت‌هاى ناروا و شایعه پراکنى‌هاى دروغین اظهار ناراحتى و نگرانى مى‌کنى. اولاً باید بگویم تا زنده هستى و حرکت مى‌کنى و تو را منشاء تاثیرى بدانند انتقاد و تهمت و شایعه‌سازى علیه تو اجتناب ناپذیر عقده‌ها زیاد و توقعات روز افزون و حسادت‌ها فراوان است. آن کس که فعالیت دارد گرچه صد در صد براى خدا باشد از گزند بدخواهان نمى‌تواند به دور باشد. من خود یک عالم بزرگوار متقى را که تا به ریاست جزیى نرسیده بود براى او جز خیر به حسب نوع نمى‌گفتند و تقریباً مورد تسالم اهل علم و دیگران بود به مجرد آنکه توجه نفوس به او شد و شاخصیتى دنیاوى و لو ناچیز نسبت به مقامش پیدا کرد مورد تهمت و اذیت شد و حسادت‌ها و عقده‌ها به جوش آمد و تا در قید حیات بود این مسایل نیز بود و ثانیاً باید بدانى که ایمان به وحدت اله و وحدت‌