نام کتاب : حرکت و زمان در فلسفه اسلامی 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 404
برهان بر اینکه حرکت وضعی غیر از حرکت انتقالی است
اما حرکتی که آن را حرکت وضعی مینامند قابل تأمل است . حرکت وضعی
یعنی حرکتی که در آن نسبت اجزاء شیء با اجزاء مکانش تغییر بکند یعنی
شیء ذی اجزاء است و مکانش هم ذی اجزاء و این اجزاء با هم نسبتشان تغییر
کند ، در حرکت وضعی ضرورتی ندارد که مجموع مکان اشیاء تغییر بکند بلکه
ممکن است مجموع مکان ثابت باشد و البته ثابت بودنش هم ضرورتی ندارد ،
میتواند ثابت باشد یا متغیر ، ولی در هر صورت مناط حرکت وضعی تغییر
نسبت اجزاء است ، مثل کره ای که بر گرد محور خودش حرکت میکند و جای
مجموعش ثابت است ولی دائما نسبت اجزاء این کره با اجزاء مکان تغییر
میکند .
قبلا گفتیم که قبل از بوعلی نامی از حرکت وضعی نبوده است و گذشتگان
قبل از بوعلی اینگونه حرکات را حرکت أینی میشمردند ، بوعلی گفت این
حرکات در واقع حرکت در " أین " نیست ، حرکت در وضع است . بعد از
او این نظر قبول شد و امروزه هم مورد قبول است و حرکت انتقالی را غیر
از حرکت وضعی میدانند .
ممکن است کسی در وجود حرکت وضعی اشکال کند و بگوید این حرکاتی که شما
وضعی میدانید در حقیقت حرکت مکانی است . حکما در مقام اثبات رد این
قول و اثبات حرکت وضعی به حرکت فلک اشاره میکنند که مکان ندارد و در
عین حال دارای حرکت است و حرکت نمی تواند حرکت أینی باشد .
توضیح اینکه قدما معتقد بودند که ابعاد متناهی است و جسمی وجود دارد
که محددالجهات است یعنی جسمی که جهات را تحدید میکند و جهات به آن
محدود میشود و آن جسم بر همه عالم احاطه دارد . قدما درباب افلاک تنها
چیزی را که بر وجود آن برهان اقامه میکنند همان محددالجهات است .
بنابراین بر فلک اعلی چیزی محیط نیست و جسمی فوق آن نیست .
از طرف دیگر اعتقاد دیگری است که قدما در باب مکان دارند . حقیقت
نام کتاب : حرکت و زمان در فلسفه اسلامی 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 404