نام کتاب : جامعه و تاریخ نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 83
روشن میسازند ( داستان کتابسوزی اسکندریه که از قرن هفتم - آری ، فقط از
قرن هفتم هجری - بر سر زبانها افتاد آنچنان شایع شد که تدریجا در اکثر
کتابهای تاریخی راه یافت ، اما تحقیق محققان قرن اخیر ثابت کرد که
بیاساس محض است و ساخته مسیحیان مغرض بوده است ) همچنانکه گاهی
حقیقتی کتمان میشود اما پس از مدتی آشکار میشود . بنابراین به نقلهای
تاریخی نمیتوان به طور کلی بدبین بود .
2 علیت در تاریخ
آیا اصل علیت بر تاریخ حکمفرماست ؟ اگر اصل علیت حکمفرماست ،
لازمهاش این است که وقوع هر حادثهای در ظرف خودش حتمی و اجتناب
ناپذیر بوده است و یک نوع " جبر " بر تاریخ حکمفرماست . اگر جبر بر
تاریخ حکمفرماست پس تکلیف آزادی و اختیار انسانها چه میشود ؟ اگر
واقعا وقوع حوادث تاریخی جبری است پس هیچ فردی مسؤولیت ندارد و هیچ
فردی استحقاق تمجید و ستایش و یا استحقاق ملامت و نکوهش ندارد . و اگر
اصل علیت حکمفرما نیست ، پس کلیت وجود ندارد ، و اگر کلیت وجود
ندارد پس تاریخ قانون و سنت ندارد ، زیرا قانون فرع بر کلیت است و
کلیت فرع بر اصل علیت .
این است مشکلی که در مورد تاریخ علمی و فلسفه تاریخ وجود دارد . برخی
به اصل علیت و به اصل کلیت گراییده ، آزادی و
نام کتاب : جامعه و تاریخ نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 83