نام کتاب : انسان در قرآن نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 67
شخصیتی . شخص انسان یعنی مجموعهء جهازات بدنی او بالفعل به دنیا میآید
. انسان در آغاز تولد از نظر جهازات بدنی مانند حیوانات دیگر بالفعل
است ، ولی از نظر جهازات روحی ، از نظر آنچه بعدا شخصیت انسانی او را
میسازد ، موجودی بالقوه است ، ارزشهای انسانی او در زمینهء وجودش
بالقوه موجود است و آمادهء روییدن و رشد یافتن [1] .
انسان از نظر روحی و معنوی یک مرحله از مرحلهء بدنی عقبتر است ،
جهازات بدنی اش در رحم وسیلهء عوامل دست اندرکار آفرینش ساخته و
پرداخته میشود ، ولی جهازات روحی و معنوی و
[1] تحقیق در مسأله فطرت ، به مفهوم اسلامی آن ، در رسالهای جداگانه ان
شاء الله منتشر خواهد شد . در اینجا همین قدر میخواهیم مطلب روشن شود که
نظریهء فطرت ، در مفهوم اسلامی آن ، بر خلاف مفهوم دکارتی و کانتی و غیره
به معنی این نیست که انسان از بدو تولد پارهای از ادراکات یا گرایشها و
خواستها را بالفعل دارد و به تعبیر فلاسفه با عقل و ارادهء بالفعل متولد
میشود ، همچنانکه دربارهء انسان نظریهء منکران فطرت از قبیل مارکسیستها
و اگزیستانسیالیستها را نمیپذیریم که انسان در آغاز تولد پذیرا و منفعل
محض است و هر نقشی به او داده شود بی تفاوت است نظیر یک صفحهء سفید
که نسبتش با هر نقشی که روی آن ثبت شود متساوی است ، بلکه انسان در
آغاز تولد بالقوه و به نحو امکان استعدادی خواهان و متحرک به سوی یک
سلسله دریافتها و گرایشهاست و یک نیروی درونی او را به آن سو سوق میدهد
با کمک شرایط بیرونی - و اگر به آنچه بالقوه دارد برسد ، به فعلیتی که
شایستهء اوست و انسانیت نامیده میشود رسیده است و اگر فعلیتی غیر آن
فعلیت در اثر قسر و جبر عوامل بیرونی بر او تحمیل شود ، یک موجود "
مسخ شده " خواهد بود . این است که مسخ انسان که حتی مارکسیستها و
اگزیستانسیالیستها از آن سخن میگویند تنها با این مکتب قابل توجیه است.
از نظر این مکتب ، نسبت انسان در آغاز پیدایش با ارزشها و کمالات
انسانی ، از قبیل نسبت نهال گلابی با درخت گلابی است که یک رابطهء
درونی به کمک عوامل بیرونی ، اولی را به صورت دومی در میآورد نه از
قبیل تخته چوب و صندلی که تنها عوامل بیرونی آن را به این صورت در
میآورند .
نام کتاب : انسان در قرآن نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 67