نام کتاب : اصول فلسفه و روش رئالیسم 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 104
شخص اشکال کننده بیشتر میپسندد ، ما در مورد ادراک خط و سطح و جسم
میپنداریم چیزهایی بیخواص ماده موجود شدهاند یعنی در ظرف پندار ما
چیزهایی بیخواص ماده موجود شدهاند و این چیزها موجودند زیرا خطا و صواب
و پندار و حقیقت ، مفاهیمی هستند نسبی و قیاسی ، پندارهای ما هنگامی که
با خارج سنجیده شود پندار و پوچ است وگرنه حقیقتی است از حقایق .
این سخن را که در مورد محسوسات با حواس ظاهره گفتیم ، در مورد خواص
روحی مانند اراده و کراهت و حب و بغض و علم و تصدیق ( وجدانیات به
اصطلاح منطق ) نیز صادق و قابل تطبیق است زیرا ما این پدیدهها را آشکار و
بیتردید در خودمان مشاهده مینماییم در حالی که خواص عمومی ماده را از
قبیل انقسام و
>
گروهی از فلاسفه اروپا که آنها را " عقلیون " میگویند ( کسانی که به
پارهای از تصورات ناشی از فطرت و غیر منتهی به حس معتقدند ) منشأ این
تصورات را فقط عقل میدانند . این گروه میگویند چون نقطه ( شیء بدون بعد
) و خط ( شیء یک بعدی ) و سطح ( شیء دو بعدی ) در خارج وجود ندارد و
آنچه وجود دارد اشیاء سه بعدی یعنی اجسام است ، پس منشأ این تصورات
نمیتواند احساس باشد زیرا احساس فرع آن است که " محسوس " وجود
خارجی داشته باشد ، پس این تصورات مستقیما از قوه عقلانی ناشی شده است.
گروه دیگر که آنها را " حسیون " میگویند ( کسانی که تمام ادراکات و
تصورات را منتهی به حس میدانند ) معتقدند که منشأ تصورات ریاضی نیز
ادراکات حسی خارجی است ، میگویند تصور نقطه و خط و سطح و دایره و غیره
نیز از دیدن اشیائی در طبیعت برای ذهن حاصل شده است ، لکن آن اموری که
ابتدائا منشأ تصور این مفاهیم هستند مصداق دقیق و واقعی نیستند بلکه آنها
نمونه ناقصی برای ذهن هستند و ذهن پس از ادراک آنها با قدرت فعاله خود
کامل آن نمونهها را میسازد ، مثلا دیدن اشیائی مانند سر سوزن ، نمونه شده
است که ذهن تصور نقطه حقیقی را اختراع نماید ، و دیدن چیزهای باریکی
مانند نخ نازک و چیزهای مدوری مانند ماه شب چهارده ، برای ذهن نمونه
واقع شده که تصور خط و دایره را به معنای هندسی آنها ابداع نماید .
هر چند عقیده عقلیون دایر بر اینکه تصورات مفاهیم هندسی هیچگونه
استنادی به احساس ندارد صحیح نیست و دلیلی هم که اقامه کردهاند و در
بالا ذکر شد ناتمام است ( چنانکه در فلسفه درباب نسبت مقدار به جسم
ثابت شده ) لکن این اندازه مورد >
نام کتاب : اصول فلسفه و روش رئالیسم 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 104