نام کتاب : عدل الهی نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 57
نوعی حقوق و اولویت پیدا میکنند . مثلا کسی که با کار خود ، محصولی تولید
میکند ، طبعا نوعی اولویت نسبت به آن محصول پیدا میکند و منشأ این
اولویت ، کار و فعالیت اوست . همچنین کودکی که از مادر متولد میشود ،
نسبت به شیر مادر حق و اولویت پیدا میکند و منشأ این اولویت ، دستگاه
هدفدار خلقت است که آن شیر را برای کودک بوجود آورده است .
یکی دیگر خصوصیت ذاتی بشر است که طوری آفریده شده است که در کارهای
خود الزاما نوعی اندیشهها که آنها را اندیشه اعتباری مینامیم استخدام
میکند و با استفاده از آن اندیشههای اعتباری به عنوان " آلت فعل " به
مقاصد طبیعی خود نائل میآید . آن اندیشهها یک سلسله اندیشههای " انشائی
" است که با " باید " ها مشخص میشود . از آن جمله این است که برای
اینکه افراد جامعه بهتر به سعادت خود برسند " با ید " حقوق و اولویتها
رعایت شود . و این است مفهوم عدالت بشری که وجدان هر فرد آن را تأیید
میکند و نقطه مقابلش را که ظلم نامیده میشود محکوم میسازد .
مولوی در اشعار معروف خود میگوید :
عدل چبود ؟ وضع اندر موضعش
ظلم چبود ؟ وضع در ناموضعش
عدل چبود ؟ آب ده اشجار را
ظلم چبود ؟ آب دادن خار را
موضع رخ ، شه نهی ، ویرانی است
موضع شه ؟ پیل هم نادانی است
این معنی از عدل و ظلم ، به حکم اینکه از یک طرف ، بر اساس اصل
اولویتها است و از طرف دیگر از یک خصوصیت ذاتی بشر ناشی میشود که
ناچار است یک سلسله اندیشههای اعتباری استخدام نماید و " باید " ها
و " نباید " ها بسازد و " حسن و قبح " انتزاع کند ، از مختصات بشری
است و در ساحت کبریائی راه ندارد ، زیرا همچنانکه قبلا اشاره شد او
مالک علی الاطلاق است و هیچ موجودی نسبت به هیچ چیزی در مقایسه با او
اولویت ندارد . او همچنانکه مالک علی اطلاق است " اولی " ی علی الاطلاق
است . او در هر چه هرگونه تصرف کند ، در چیزی تصرف کرده که به تمام
هستی به او تعلق دارد و ملک طلق او است . از اینرو ظلم به این معنی ،
یعنی به معنی تجاوز به اولویت دیگری و تصرف در حق دیگری و پا گذاشتن در
حریم دیگری ، درباره او محال است ، و از آن جهت محال است که مورد و
مصداق نمیتواند پیدا کند .
د . رعایت استحقاقها در افاضه وجود و امتناع نکردن از افاضه و رحمت
به آنچه امکان وجود یا کمال وجود دارد
نام کتاب : عدل الهی نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 57