نام کتاب : شرح منظومه 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 62
، ناظر به این نظریه است . فخر رازی برای اینکه میان علم و جهل فرق
بگذارد و در عین حال وجود هر نوع نقش و صورتی را در ذهن انکار کند
میگوید علم از مقوله اضافه است . یعنی علم فقط نسبتی است میان عالم و
شیء خارجی که معلوم است .
مثلا اگر درختی را در نظر بگیریم که کوچک بوده و بزرگ شده ، در اینجا
یک صفت واقعی در او پدید آمده است ( افزایش کمی ) و اگر آن درخت سبز
بود و زرد شد باز یک تغییر واقعی در او پیدا شده است ( تغییر کیفی )
اما اگر در نزدیکی آن درخت یک درخت دیگر بکاریم یک صفت اضافی و
انتزاعی در او پیدا شده است که از آن به مجاورت یا نزدیکی و امثال
اینها تعبیر میکنیم . بدیهی است که صرف قرار گرفتن درختی در فاصله دو
متری آن درخت موجب پیدایش یک صفت واقعی و وجودی نمیشود ولی منشأ
انتزاع یک مفهوم اضافی که همان مفهوم مجاورت است میشود . علم جز اضافه
و نسبتی میان عالم و معلوم خارجی چیزی نیست .
این توجیه بسیار سخیف است . اولا هر کسی بالوجدان یک حالت وجودی در
ذهن خود مییابد . ثانیا اگر چنین باشد علم به معدوم پیدا نمیشود ، زیرا
در اضافات و نسبت ، وجود دو طرف شرط است . ثالثا اگر علم صرفا اضافه
بود باید با تغییر وضع عالم و معلوم از قبیل دوری و نزدیکی و غیره در علم
و ادراک و صورت ذهنی ما تغییر پیدا شود .
2 - فاضل قوشچی منکر اتحاد علم و معلوم در ذهن شده است و مقدمه دوم از
مقدمات پنجگانه را انکار کرده است . فاضل قوشچی مدعی است که در ذهن دو
چیز وجود پیدا میکند ، یکی از آن دو در نفس حلول میکند یعنی نفس به
منزله
نام کتاب : شرح منظومه 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 62