نام کتاب : شرح منظومه 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 61
میگوئیم اگر هنگام علم و ادراک ، نفس ماهیت اشیاء در ذهن پیدا میشوند
( به حکم مدعای وجود ذهنی که در مقدمه سوم اشاره شد ) از آنجا که ادراک
و مدرک در ذهن یک چیز است ( به حکم مقدمه دوم ) و ادراک از مقوله
کیف است ( به حکم مقدمه چهارم ) لازم میآید همه ماهیات تصور شده از هر
مقولهای که باشند ، در ذهن داخل در مقوله کیف باشند و این محال است .
زیرا مقولات متباینات . بالذاتند و ممکن نیست شیء واحد داخل در دو
مقوله باشد ( به حکم مقدمه پنجم )
اینجاست که به اصطلاح " عویصهای " ( سختی ، دشواری ) پیدا میشود و به
قول حاجی سبزواری در شرح " منظومه " : فهذا الاشکال جعل العقول حیاری
والافهام صرعی فاختار کل مهربا این اشکال عقلها را حیران و فهمها را
سرگشته کرده است و هر دستهای راه فراری برای رفع اشکال انتخاب کردهاند
.
به این اشکال پاسخهای متعددی داده شده است و در حقیقت هر دستهای یکی
از مقدمات پنجگانه را انکار و یا به نحوی تفسیر کرده است .
فأنکر الذهنی قوم مطلقا
بعض قیاما من حصول فرقا
پس قومی وجود ذهنی را از اصل انکار کردهاند بعضی میان قیام به نفس و
حصول در نفس فرق گذاشتهاند
شرح : این بیت اشاره است به دو راه فرار و یا به دو جواب از اشکال :
1 - فخر رازی در بعضی از کتب خویش منکر وجود ذهنی شده است یعنی مدعی
شده است که هنگام علم و ادراک ، صورتی در ذهن پیدا نمیشود تا این بحث
پیش آید که آن عین ماهیت خارجی است یا غیر آن و یا بحث شود آن صورت
از مقوله کیف است یا از مقوله کیف نیست . مصراع بالا که میگوید :
فأنکر الذهنی قوم مطلقا
نام کتاب : شرح منظومه 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 61